Język ukraiński - alfabet i historia

Język ukraiński - jego powstanie, alfabet, wymowa i historia 

Język ukraiński po ukr. українська мова, ukrajinśka mowa – język należący do grupy języków wschodniosłowiańskich. Posługuje się nim ponad 47 mln ludzi, głównie na Ukrainie, gdzie ma status języka urzędowego. Używany jest również przez Ukraińców w Rosji, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Mołdawii, Polsce i na Białorusi. Współczesny alfabet ukraiński stanowi odmianę cyrylicy, a obecna ortografia ustalona została zasadniczo na początku XX wieku. 

Język ukraiński i jego dialekty na Ukrainie

Język ukraiński należy do grupy języków wschodniosłowiańskich, a szerzej, jak wszystkie bałtyckie i słowiańskie języki do indoeuropejskiej rodziny językowej sięgającej Indii i Persji. Obecna ortografia ukraińska została ustalona na początku XX wieku. Interesującym faktem jest to, że na wschodnich i południowych terenach Ukrainy, jej mieszkańcy mówią językiem, który jest mieszanką rosyjskiego i ukraińskiego. 

Wyróżnia się 3 zespoły dialektów:

- północne (gwary wschodniopoleskie, środkowopoleskie, zachodniopoleskie, podlaskie);

- południowo-wschodnie (gwary: środkowonaddnieprzańskie, słobożańskie, stepowe);

- południowo-zachodnie (gwary: bojkowskie, łemkowskie, huculskie, podolskie, wołyńskie, zakarpackie, naddniestrzańskie, nadsańskie, pokuckie, bukowińskie).

Gwara łemkowska (rusińska), którą posługują się Łemkowie, jest traktowana przez wielu użytkowników oraz niektórych językoznawców jako odrębny język (p. język rusiński). 

Język ukraiński stosunkowo późno wyodrębnił się z dawnych gwar słowiańskich. Najdawniejsze ślady języka ukraińskiego pojawiają się dopiero w XII–XIII wieku w tekstach rusko-cerkiewno-słowiańskich, pisanych w zachodniej części południowej Rusi na obszarze halicko-wołyńskim. Na przełomie XIII–XIV wieku podstawowe cechy fonetyki ukraińskiej były już ukształtowane. Współczesny język literacki powstał na przełomie XVIII i XIX wieku. Prawdziwy przełom nastąpił wraz z publikacją Eneidy Iwana Kotlarewskiego w 1798 roku. Wprowadził on do literatury ukraińskiej czysty język ludowy swego macierzystego dialektu połtawskiego. Duży wpływ na stabilizację nowego języka literackiego wywarł również jego dramat Natałka Połtawka. Duży udział w tym procesie miała również twórczość wybitnego poety ukraińskiego, Tarasa Szewczenki, który oparł swój język na macierzystym dialekcie Kijowszczyzny. Wielki poeta uwzględnił też inne dialekty, a nawet stare elementy języka pisanego wraz z cerkwizmami. Tak więc ukraiński język literacki oparł się na dialekcie połtawsko-kijowskim, który już w XVII wieku stał się jednym z najważniejszych dialektów ukraińskich, a jego cechy rozszerzyły się na pozostałe dialekty. 

Slawista Josef Dobrovský uznał w swoich pracach, że język ukraiński nie jest językiem samodzielnym, i zaliczył go wraz z białoruskim do rosyjskiej grupy językowej, co jest dosyć powszechnym poglądem. Wywołało to jednak sprzeciw uczonych ukraińskich, m.in. Iwana Mohylnyckiego, którzy opierając się na tezie Jerneja Kopitara z 1816 dowodzili samodzielności języka ukraińskiego, i jego odrębności od polskiego czy rosyjskiego, przyjmując również jego tezę, że język literacki powinien rozwijać się na bazie języka ludowego. Pogląd o samodzielności języka ukraińskiego ugruntował ostatecznie Pavel Jozef Šafárik w 1842 w swojej pracy "Slovanský národopis". 

W latach 50-tych XIX wieku ukraiński ruch narodowy znajdował się pod patronatem hierarchii unickiej, która pragnęła przeciwstawić się ekspansji języka polskiego. Nie mogąc przeciwstawić mu języka ludowego, którego nie uważano za dostatecznie wyrobiony, wybrano język staro-cerkiewno-słowiański. Jednak próby te poniosły fiasko. Dlatego też część tzw. starorusinów zaczęła optować za wprowadzeniem języka rosyjskiego jako języka wspólnego, „różnie tylko przez Wielkorusów i Małorusów wymawianego”. Jego najbardziej znanym orędownikiem był publicysta Bohdan Didyćkyj, który posługiwał się mieszanką rosyjskiego i ukraińskiego z dodatkiem słów polskich i niemieckich, nazywaną przez przeciwników jazyczije (pol. języczysko = żargon). W cerkwi ugrupowanie to starało się usuwać z liturgii wszystkie naleciałości łacińskie. Opór ten dodatkowo spowodowały usiłowania namiestnika Agenora Gołuchowskiego w latach 1849–1859 wprowadzenia do języka ukraińskiego alfabetu łacińskiego (wojna ortograficzna). Dopiero interwencja rządu w Wiedniu zakończyła te spory – dekretem ministra dworu cesarskiego z 24 marca 1861 roku zagwarantowano Rusinom w Galicji i na Bukowinie swobodę rozwoju ich mowy i literatury tak, jak sami uznają za odpowiednie. 

W dniu 30 maja 1876 car Aleksander II Romanow podczas pobytu w Bad Ems wydał akt prawny, tzw. Ukaz emski, zabraniający drukowania książek w języku ukraińskim, a także używania nazwy "Ukraina". Dnia 24 maja 2012 roku w Parlamencie Ukraińskim odbyła się debata nad ustawą językową. Ukraińscy deputowani pobili się o nią, ponieważ zdaniem opozycji "mogłaby otworzyć drogę do zrównania statusu języka rosyjskiego z językiem ukraińskim". 

Najsłynniejszą kobietą na Ukrainie jest Roksolana. W 1520 roku, 15-latka trafiła jako niewolnica do haremu ówczesnego władcy Turcji, Sułejmana I Wspaniałego. Do historii przeszła jako kobieta, której udało się zdobyć serce tureckiego władcy. 

Język ukraiński powstał z języka prasłowiańskiego. Należy do grupy wschodniej, ponieważ:

- Występuje w nim pełnogłos, tj. formy typu ToroT, TereT z psłow. TorT, TerT: ukr. борода „broda”, берег „brzeg”, psłow. borda, bergъ.

- Psłow. TolT, TelT zmieniły się zwykle w ToloT: ukr. молоко „mleko”, голова „głowa”; psłow. *melko, *golva.

- Zanikły w nim samogłoski nosowe: psłow. ǫ przeszło w u, zaś ę dało a (ja): ukr.дуб „dąb”, зуб „ząb”, п'ять „pięć”; psłow. *dǫbъ, *zǫbъ, *pętъ.

- Nagłosowe e- przeszło w o-: ukr. oзepo „jezioro”, oлeнь „jeleń”, ociнь „jesień”, oдин „jeden”; psłow. *ezero, *elenь, *esenь, *edinь. Ta przedhistoryczna zmiana była żywa jeszcze w XI–XII w., o czym świadczą wykazujące ją pożyczki ze staronordyckiego i z greckiego.

- Psłow. połączenia tj, kt', dj rozwinęły się w č, ž: ukr. свічка „świeca”, ніч „noc”; psłow. *světja, *noktь.

Procesy odróżniające ukraiński od innych języków wschodniosłowiańskich:

- Prasłowiańskie ъj, ьj dało w ukraińskim yj, ij: ukr. мию, шия, cлiпий, зoлoтий; psłow. *mъjǫ, *šьja, *slěpъjь, *zoltъjь.

- Rozwój psłow. 'ě' w 'i': ukr. сніг „śnieg”, гнiздo „gniazdo”, ciнo „siano”, мipa „miara”; psłow. *sněgъ, *gnězdo, *sěno, *měra.

- Ikawizm – zmiana psłow. 'e' i 'o' w 'i' w sylabach zamkniętych: ukr. лiд „lód”, кaмiнь „kamień”, вiз „wóz”, кiнь „koń”; psłow. *ledъ, *kemene, *vozъ, *końь.

- Spłynięcie prasłowiańskich y i i w jedną samogłoskę pośrednią między polskim y i e, np. липa „lipa”, милo „mydło”, дим „dym”; prsłow. *lipa, *mydlo, *dymъ.

- Stwardnienie spółgłosek przed e różnego pochodzenia, a także przed prasłowiańskim i (które wskutek tego spłynęło się z y), np. нece (wym. nese), дeнь (wym. deń), тихo (wym. tycho). 

Pokrewieństwa i zapożyczenia 

Język ukraiński ze względów geograficznych i historycznych wykazuje naturalne podobieństwo do innych języków wschodniosłowiańskich: większe - do białoruskiego i mniejsze - rosyjskiego. Słownictwo ukraińskie wykazuje duży i stary wpływ języka polskiego. Najstarsza warstwa zapożyczeń pochodzi z okresu przed unią lubelską (do 1569) i dotyczy terminologii administracyjnej i technicznej - przy czym w niewielkiej liczbie były to wyrazy czysto polskie, a głównie zapożyczenia z czeskiego, niemieckiego i łaciny. Dopiero w drugim okresie (1570–1720) rzeczywiste polonizmy przenikają w dużej ilości do wszystkich dziedzin języka literackiego i potocznego. Trzeci okres dużych wpływów polskich, zasadniczo ograniczony do Galicji, to wiek XIX i początek XX wieku, zwłaszcza okres polskiej dominacji politycznej po uzyskaniu autonomii w roku 1861.

W pierwszym i trzecim okresie silny był jednocześnie wpływ języka niemieckiego. Za pośrednictwem języka czeskiego i polskiego lub bezpośrednio do ukraińskiego trafiły wówczas takie słowa, jak дах ‛dach’ (niem. Dach), ратуша ‛ratusz’ (niem. Rathaus), зрада ‛zdrada’ (czes. zrada, kalka niem. Verrat), друк ‛druk’ (niem. Druck), двірець ‛dworzec’ (kalka niem. [Bahn]hof). Na wschodzie w XIX i XX wieku zapożyczenia trafiały również poprzez rosyjski gdyż Rosja była wówczas pod silnym wpływem kultury niemieckiej, np. рюкзак ‛plecak’ (niem. Rucksack) wobec zachodniego наплiчник (z pol.), a ze wschodu poszerzyły się stopniowo na całą Ukrainę.

Podobieństwa z językiem czeskim mają trojaką genezę. Po pierwsze, są to słowa zapożyczone poprzez polski, np. пан ‛pan’ (czes. pán), костел ‛kościół’ (czes. kostel). Po drugie, wspólne rysy słownikowe i gramatyczne wynikające z częściowego oparcia obu odrodzonych w XIX wieku języków literackich na języku cerkiewnosłowiańskim, np. закон ‛prawo’ (czes. zákon). Po trzecie, terminologia utworzona w podobny sposób w czasach austro-węgierskich, np. літак ‛samolot’ (czes. letadlo). Niekiedy występują też podobieństwa gramatyczno-frazeologiczne, np. konstrukcja мав би дати ‛powinien dać’ (czes. měl by dát) czy archaiczna forma celownika na -y: по-чеськи ‛po czesku’ (słow. po česky). 

Poprzez niemiecki, czeski i polski trafiały też do ukraińskiego zapożyczenia z łaciny, np. каплиця ‛kaplica’ (z łac. capella). Dzięki zapożyczeniom ze wszystkich tych źródeł język ukraiński w warstwie słownikowej jest stosunkowo bliski językom zachodniosłowiańskim. Z epoki kozackiej i ożywionych kontaktów z Chanatem Krymskim pochodzą zapożyczenia z języka tureckiego, jak np. майдан ‛plac’ (tur. meydan). Niektóre z nich zostały zapożyczone dalej do języka polskiego, np. базар ‛targ, bazar’ (tur. pazar). 

Po ugodzie perejasławskiej w 1654 roku w języku ukraińskim, szczególnie na wschodzie, pojawiają się wpływy języka rosyjskiego. Rzeczywiste zapożyczenia z nowożytnego języka należy jednak odróżnić od naturalnych cech wspólnych pochodzących z czasów staroruskich. Zapożyczenia te widoczne są przede wszystkim w słownictwie związanym z administracją i postępem cywilizacyjnym. Podział ziem ukraińskich między Rosję i Austro-Węgry spowodował wówczas rozejście się dialektów zachodnich i wschodnich, co widać w takich słowach jak zach. потяг ‛pociąg’ (kalka niem. Zug i czes. vlak) i wsch. поїзд (z ros. поезд), zach. двірець (z niem. przez pol.) i wsch. вокзал (z ros.), zach. заля (niem. Saal przez pol. sala) i wsch. зал (przez ros.) Największa jednak liczba zapożyczeń z języka rosyjskiego pochodzi z czasów ZSRR i związana jest z planową rusyfikacją. Duża część tych zapożyczeń uznawana jest za zanieczyszczenia i niewykazywana w słownikach, jakkolwiek nadal posługuje się nimi znaczna część rozmówców. Są to np. takie słowa jak віддихати ‛odpoczywać’ (ros. отдыхать, poprawnie wyłącznie відпочивати), мусор ‛śmieci’ (popr. сміття), машина ‛samochód’ (popr. авто). Do zanieczyszczeń gramatyczno-frazeologicznych należy np. użycie konstrukcji по + celownik. Typowy przykład to powszechny zwrot по заказу (popr. за замовленням lub на замовлення ‛na zamówienie’), który zawiera aż 3 błędy: 

- przyimek по w języku ukraińskim nie ma takiego znaczenia;

- w poprawnych konstrukcjach по łączy się nie z celownikiem (jak w rosyjskim), lecz z miejscownikiem (z wyjątkiem znaczenia po jakiemu, jak w językach zachodniosłowiańskich);

- rzeczownik заказ w języku ukraińskim nie występuje ani w znaczeniu rosyjskim, ani polskim.

W XIX i XX wieku przez rosyjski napłynęło do ukraińskiego wiele zapożyczeń z francuskiego, np. форс-мажор ‛siła wyższa’ (z fr. force majeure). Stosunkowo niewielkie jest pokrewieństwo ukraińskiego z językami południowosłowiańskimi. Jest ono jednak wyraźnie większe niż w przypadku wszystkich innych języków Słowiańszczyzny północnej. Można tu wskazać unikalne podobieństwa:

- słownikowe, np. держава ‛państwo’ (chorw. država, bułg. държава), борошно ‛mąka’ (chorw. brašno, bułg. брашно), мережа ‛sieć’ (chorw. mreža, pol. mereżka jest zapożyczeniem z ukraińskiego), січень ‛styczeń’ (chorw. siječanj) i nowsze залізниця ‛kolej’ (chorw. željeznica, ale też słowacki železnice);

- gramatyczne, np. czas przyszły prosty tworzony przez dodanie końcówki czasownika posiłkowego do bezokolicznika: писатиму < писати йму ‛będę pisał’, dosł. wezmę pisać (chorw. pisat ću/ću pisati < pisati hoću, dosł. chcę pisać). 

Gramatyka i fonetyka ukraińska 

W języku ukraińskim występują 4 czasy:

teraźniejszy (теперішній): читає;

przeszły (минулий): читав;

przyszły prosty (простий майбутній): читатиме;

przyszły złożony (складний майбутній): буде читати.

Wszystkie czasowniki mają dwa aspekty — dokonany (доконаний) і niedokonany (недоконаний).

Czas zaprzeszły w języku ukraińskim, podobnie jak w języku polskim, jest w zasadzie nieużywany. Obecnie jego użycie jest uważane przez językoznawców za archaizm. W języku potocznym nie jest używany praktycznie w ogóle. Pojawić się może jedynie w języku literackim. 

Fonetyka języka ukraińskiego znacząco różni się zarówno od polskiej, jak i rosyjskiej.

Spółgłoski języka ukraińskiego 

System spółgłoskowy najbliższy jest słowackiemu z pewnymi cechami wspólnymi z polskim lub czeskim, jest on natomiast dość odległy od rosyjskiego. Pojawiają się nawet teorie o poważniejszym pokrewieństwie słowackiego i ukraińskiego. Jego cechy charakterystyczne to: 

- istnienie odrębnych głosek [ɟ] (miękkie [d]) i [ʥ] (miękkie [ʣ]) oraz [c] (miękkie [t]) i [ʨ] (miękkie [ʦ]) — wyjątkowe wśród języków słowiańskich;

- istnienie rzadkiej głoski [rʲ] (miękkie [r]) – w opozycji do języków zachodniosłowiańskich, a jednocześnie stwardnienie [rʲ] do [r] przed spółgłoską i na końcu wyrazu - w opozycji do rosyjskiego; 

- wymowa prasłowiańskiego [v] nie jako głoski szczelinowej wargowo-zębowej, jak w większości języków słowiańskich, ale jako głoski dwuwargowej [β] lub wargowo-zębowej półotwartej [ʋ] - wyjątkowa wśród języków słowiańskich;

- jednoczesne istnienie głosek [ɡ] i [ɦ], przy czym w wyrazach rodzimych na miejscu prasłowiańskiego [ɡ] występuje [ɦ] - jak w językach czeskim i słowackim, a w opozycji do polskiego i rosyjskiego, w których zasadniczo występuje wyłącznie [ɡ];

- istnienie wszystkich 4 wariantów wymowy prasłowiańskiego [l] (podczas gdy w pozostałych językach słowiańskich występują zwykle tylko wybrane dwa): twardego [ɫ], miękkiego [ʎ], średniego [l] i półsamogłoskowego [w];

- przejście miękkich [pʲ], [bʲ], [fʲ], [vʲ], [mʲ] w twarde [p], [b], [f], [v], [m] lub (przed samogłoską) w dwugłoski [pj], [bj], [fj], [vj], [mj];

- przejście [ɫ] na końcu wyrazu i przed spółgłoską w [w] — podobne zjawisko zaszło w słowackim, niektórych dialektach czeskiego i słoweńskim;

- zasadniczo twarda wymowa [ʧ] i [ʃʧ] jak w języku polskim - w opozycji do miękkiej wymowy rosyjskiej;

- istnienie obok głosek twardych [ʃ], [ʧ], [ʒ], [ʤ] ich miękkich wariantów [ʃʲ], [ʧʲ], [ʒʲ], [ʤʲ] (ale wyłącznie jako alofonów - przed [i], przed spółgłoskami miękkimi, w wyniku asymilacji z następującym [j]) - nie występujących w języku rosyjskim, a w polskim wyłącznie w najnowszych zapożyczeniach;

- istnienie długich spółgłosek miękkich - cecha wyjątkowa;

- wymiana spółgłosek [ʋ]/[w] i [j] z samogłoskami [u] i [i], w zależności od położenia w obrębie zgłoski, zgodnie z regułą łatwiejszej wymowy (samogłoskowa w nagłosie, spółgłoskowa w pozostałych przypadkach);

- najmniejsza wśród języków słowiańskich tendencja do ubezdźwięczniania (w języku literackim całkowity brak, dialekty na skrajnym zachodzie i skrajnym wschodzie wykazują ograniczone ubezdźwięcznianie);

- przechodzenie miękkości na poprzedzającą spółgłoskę, choć nie tak daleko posunięte, jak w polskim i białoruskim;

- wymowa połączeń z i, j typu ziścić, stacja jak po polsku - w opozycji do wymowy rosyjskiej, w której zarówno spółgłoska, jak i i/j ulegają charakterystycznemu stwardnieniu.

Samogłoski języka ukraińskiego 

System samogłoskowy jest bardziej zbliżony do polskiego, jednak niektóre cechy są wspólne z językiem czeskim lub rosyjskim. Do najważniejszych cech można zaliczyć:

- brak iloczasu - jak w polskim i rosyjskim, a w przeciwieństwie do czeskiego i słowackiego;

- zanik samogłosek nosowych, które przeszły w [u] lub [a] - podobnie jak w rosyjskim, białoruskim i słowackim;

- utrata właściwości zmiękczającej poprzednią spółgłoskę przez prasłowiańskie [ɛ] i [i] z jednoczesnym przejściem [i] w [ɪ] - praktycznie identyczne zjawisko zaszło w czeskim, w odróżnieniu od polskiego, białoruskiego, rosyjskiego i słowackiego;

- podobnie jak w czeskim, zlanie się prasłowiańskich [i] i [ɨ] w jedną, specyficzną dla tych języków samogłoskę pośrednią [ɪ];

- pojawienie się nowego [i], głównie z prasłowiańskich głosek ě (jać) i ē (długie e) oraz nowo powstałych długich ē i ō;

- wymiana głosek [ɔ]:[i], nieco podobna do polskiej i czeskiej [ɔ]:[u], chociaż występująca według odmiennej reguły ([ɔ] w sylabach otwartych, [i] w sylabach zamkniętych);

- analogiczna wymiana [ɛ]:[i];

- występowanie [ɪ] na początku wyrazu - niemożliwe w polskim i rosyjskim;

- modyfikacja barwy samogłosek pod wpływem akcentu, np. końcowe akcentowane [ɪ] zbliża się do [ɛ], akcentowane [ɔ] zbliża się do [wo], z kolei w sylabach przedakcentowych samogłoski mają tendencję do redukcji do [ə];

- brak jednak akania - jak w językach zachodniosłowiańskich, a w opozycji do pozostałych wschodniosłowiańskich.

Akcent w języku ukraińskim 

W języku ukraińskim występuje akcent swobodny. Zasadniczo można wyróżnić:

- akcent na przedrostku wyrazu,

- akcent na konkretnej sylabie z tematu wyrazu (liczonej od jego początku),

- akcent na pierwszej sylabie końcówki,

- akcent na ostatniej sylabie wyrazu.

W porównaniu z innymi językami słowiańskimi z akcentem swobodnym (rosyjskim, serbskim, chorwackim) akcent ukraiński wykazuje dużą stałość morfologiczną, tzn. rzadko zmienia się w różnych formach tego samego wyrazu oraz w różnych wyrazach z tej samej rodziny. Zmiany akcentu są zwykle przewidywalne i odbywają się najczęściej według jednego z następujących schematów:

- Wiele rzeczowników 1- i 2-sylabowych przenosi akcent z tematu na końcówkę i odwrotnie przy zmianie liczby z pojedynczej na mnogą.

- Niektóre rzeczowniki 1- i 2-sylabowe rodzaju męskiego z akcentem na ostatniej sylabie w wołaczu przenoszą akcent na pierwszą sylabę.

- Spora liczba 2-sylabowych przymiotników ma akcent na końcówce, podczas gdy odpowiadający im przysłówek na temacie.

- Nieliczne 2-sylabowe przymiotniki różnią się akcentem z odpowiadającymi im rzeczownikami.

- Część czasowników ma w bezokoliczniku i pierwszej osobie liczby pojedynczej (czasem również w trybie rozkazującym) akcent na końcówce, a w pozostałych formach przesuwa się on na temat.

- Zaimki osobowe i wskazujące przenoszą akcent z ostatniej sylaby na pierwszą, kiedy są poprzedzone przyimkiem.

- Należy zwrócić uwagę, że akcent w analogicznych słowach ukraińskich i rosyjskich dość często różni się lub wykazuje inny typ zmienności.

Alfabet - Cyrylica ukraińska 

Litera - Transliteracja - Transkrypcja 

А а - A a - a

Б б - B b - b

В в - V v - w

Г г - G g - h

Ґ ґ - G̀ g̀ - g

Д д - D d - d

Е е - E e - e

Є є - Ê ê - je, ie, e

Ж ж - Ž ž - ż

З з - Z z - z

И и - I i - y

I i - Ì ì - i

Ї ї - Ї ї - ji, i

Й й - J j - j

К к - K k - k

Л л - L l - l, ł

М м - M m - m

Н н - N n - n

О о - O o - o

П п - P p - p

Р р - R r - r

С с - S s - s

Т т - T t - t

У у - U u - u

Ф ф - F f - f

Х х - H h - ch

Ц ц - C c - c

Ч ч - Č č - cz

Ш ш - Š š - sz

Щ щ - Ŝ ŝ - szcz

Ь ь  - ' - ́ (znak zmiękczenia) 

Ю ю - Û û - ju, iu, u

Я я - Â â  - ja, ia, a

’ - ’ - pomija się

Literę В в wymawia się jak [w], gdy występuje po samogłosce przed spółgłoską oraz po samogłosce na końcu wyrazu; w pozostałych przypadkach wymawia się jak [β]. 

Miękka wymowa litery Д д obowiązuje przed є, і, ь, ю, я. Wymawia się ją wtedy jak [ɟ].

Przez [ʲ] oznaczono zmiękczenie poprzedzającej spółgłoski. Na początku wyrazu, po samogłoskach i po apostrofie obowiązuje wymowa z [j].

Jako [l] wymawia się Л л przed literami я, є, ю, і, ь, np. для [dla], біля [bila].

W pozostałych przypadkach wymawia się jak [ł], np. липкий [łypkyj], стіл [stił].

W nazwach własnych obcego pochodzenia ле można wymawiać jak [le], np. Леон [Leon], Леопольд [Leopold]. 

Literkę Г wymawiamy jak gardłowe [h], нога́ (noga) co czytamy jako "noha". ДЖ wymawiamy jak polskie [dż], np. джем (dżem). ДЗ wymawiamy jak polskie [dz], np. кукуру́дза (kukurydza). 

Literkę Л wymawiamy jako głoskę pośrednią między polskim [l] i [ł] dotykając językiem górnych zębów: будьла́ска (proszę),  понеді́лок (poniedziałek). 

Miękki znak ь nie nazywa osobnego dźwięku, wskazuje jedynie miękkość poprzedzającej go spółgłoski: ба́тько (ojciec). 

W niektórych ukraińskich słowach występuje apostrof, który piszemy po twardych spółgłoskach б, п, в, м, ф przed я, ю, є, ї, aby spółgłoska nie została zmiękczona: п’ять (pięć), де́в’ять (dziewięć). 

Podwójne spółgłoski wymawiane są jak jedna długa spółgłoska - допоба́чення (do widzenia). 

Transkrypcja niektórych liter w połączeniu ze znakiem zmiękczenia:

жь – ź, ль – l, шь – ś, чь – ć

2) Odpowiednio:

- na początku wyrazów, po samogłoskach i po apostrofie;

- po większości spółgłosek;

- po л (oddawanym wtedy jako l).

Apostrof pisze się przed я, ю, є, ї 

- po spółgłoskach wargowych б, п, в, м, ф, chyba że przed nimi znajduje się należąca do tematu spółgłoska inna niż р:

-- б’ю, п’ять, у здоров’ї, м’ясо, Стеф’юк

--- мавпячий

-- торф’яний

-- зв’язок

- po р, z wyjątkiem ря, рю, рє wymawianych jak /rʲa/, /rʲu/, /rʲɛ/:

-- бур’ян

--- буряк

- po przedrostkach (również w wyrazach obcych):

-- без’язикий, від’їзд, з’єднаний, ад’юнкт

-- ale z nazwami własnymi używa się dywizu: пів-Європи

- po б, п, в, м, ф, г, к, х, ж, ч, ш, р w wyrazach obcych, jeżeli я, ю nie oznaczają zmiękczenia:

-- б’єф, Іх’ямас

--- бязь, Мюллер

Apostrofu nie pisze się przed йо: Воробйов. 

Zaimki osobowe, odmiana

Zaimek jest samodzielną częścią mowy i oznacza to samo, co część mowy, którą zastępuje (tzn. rzeczownik, przymiotnik, liczebnik, przysłówek). Zaimki osobowe – wskazują osoby lub przedmioty, o których mowa w zdaniu. Odmieniają się przez przypadki. 

ja - я 

ty - ти

On, Ono - він, воно

Ona - вона 

my - ми

wy - ви 

oni - вони 

ja ty on, ono ona my wy oni

M. я ти він, воно вона ми ви вони

D. мене тебе його її нас вас їх

C. мені тобі йому їй нам вам їм

B. мене тебе його її нас вас їх

N. мною тобою ним нею нами вами ними

Mc. (на) мені (на) тобі (на) ньому (на) ній (на) нас (на) вас (на) них

W. - - - - - - -

Przydatne zwroty i wyrażenia 

Jak się masz? Co słychać?

Ukraiński: Як справи? / Що чу(ва)ти? / Як ма(є)шся?

Transkrypcja: Jak sprawy? / Szczo czu(wa)ty? / Jak ma(je)szsia?

Dzień Dobry

Ukraiński: Добрий День / Дoбpого paнку (używane o poranku) / Добридень (mniej oficjalne) / Добриранок (mniej oficjalne, używane o poranku)

Transkrypcja: Dobryj Deń / Dobroho ranku / Dobrydeń / Dobryranok

Cześć

Ukraiński: Привіт! (używane na powitanie) / Бувай!, Проща(ва)й! (używane na pożegnanie)

Transkrypcja: Prywit! / Buwaj!, Proszcza(wa)j!

Dziękuję bardzo

Ukraiński: Дуже дякую

Transkrypcja: Duże diakuju

Wszystkiego najlepszego

Ukraiński: Всього найкращого / Всього найліпшого

Transkrypcja: Wsioho najkraszczoho / Wsioho najlipszoho 

Добрий ранок! - Dzień dobry! (rano)

Добрий день! - Dzień dobry! (po południu)

Привіт! - Cześć! (powitanie)

Бувай! - Pa!

Добрий вечір! - Dobry wieczór!

На добраніч! - Dobranoc!

До побачення! - Do widzenia!

Прошу! - Proszę! (podając coś)

Дякую. - Dziękuję.

Будь ласка, ... - Proszę... (prosząc o coś)

Дякую! - Dzięki!

Прошу дуже. Нема за що. - Proszę bardzo. Nie ma za co.

Перепрошую! - Przepraszam! (np. zaczepiając osobę nieznajomą)

Щиро дякую! - Dziękuję bardzo!

Перепрошую. - Przepraszam. Przykro mi.

Нічого страшного. - Nic nie szkodzi. (odpowiedź na czyjeś przeprosiny)

Liczebniki główne i porządkowe, odmiana

Liczebnik jest samodzielną i odmienną częścią mowy, odpowiada na pytania „ile?”, „który z kolei?”, „jaki?”.

Liczebniki główne - Liczebniki porządkowe

0 нуль 0 нульовий, -а, -е

1 один 1 перший, -а, -е

2 два 2 другий, -а, -е

3 три 3 третій, -а, -е

4 чотири 4 четвертий, -а, -е

5 п’ять 5 п’ятий, -а, -е

6 шість 6 шостий, -а, -е

7 сім 7 сьомий, -а, -е

8 вісім 8 восьмий, -а, -е

9 дев’ять 9 дев’ятий, -а, -е

10 десять         10 десятий, -а, -е

11 одинадцять 11 одинадцятий, -а, -е

12 дванадцять 12 дванадцятий, -а, -е

13 тринадцять 13 тринадцятий, -а, -е

14 чотирнадцять 14 чотирнадцятий, -а, -е

15 п’ятнадцять 15 п’ятнадцятий, -а, -е

16 шістнадцять 16 шістнадцятий, -а, -е

17 сімнадцять         17 сімнадцятий, -а, -е

18 вісімнадцять 18 вісімнадцятий, -а, -е

19 дев’ятнадцять 19 дев’ятнадцятий, -а, -е

20 двадцять 20 двадцятий, -а, -е

30 тридцять 30 тридцятий, -а, -е

40 сорок 40 сороковий, -а, -е

50 п’ятдесят 50 п’ятдесятий, -а, -е

60 шістдесят 60 шістдесятий, -а, -е

70 сімдесят 70 сімдесятий, -а, -е

80 вісімдесят 80 вісімдесятий, -а, -е

90 дев’яносто 90 дев’яностий, -а, -е

100 сто 100 сотий, -а, -е

200 двісті 200 двохсотий, -а, -е

300 триста 300 трьохсотий, -а, -е

400 чотириста 400 чотирьохсотий, -а, -е

500 п’ятсот 500 п’ятисотий, -а, -е

600 шістсот 600 шестисотий, -а, -е

Odmiana liczebników głównych

dwa trzy pięć dwieście

M. два три п’ять двісті

D. двох трьох п’ятьох, п’яти двохсот

C. двом трьом п’ятьом, п’яти двомстам

B. двох, два трьох п’ятьох, п’ять = M. lub D.

N. двома трьома п’ятьома, п’ятьма двомастами

Msc. на двох на трьох на п’ятьох, на п’яти на двохстах

Liczebniki porządkowe

Liczebniki porządkowe oznaczają kolejność. Są podobne do przymiotników i tak samo się odmieniają. Wszystkie liczebniki, oprócz liczebnika третій (trzeci), odmieniają się tak samo jak przymiotniki twardej grupy. Jeżeli liczebnik ma strukturę złożoną, wówczas odmienia się tylko ostatni komponent, pozostałe części liczebnika pozostają bez zmian, np.

M. – тисяча дев′ятсот дев′яносто сьомий (tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiąty siódmy),

D. – тисяча дев′ятсот (tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątego siódmego). 

Fałszywi przyjaciele - фальшиві друзі

Fałszywi przyjaciele to słowa, które brzmią podobnie w dwóch językach, jednak mają różne znaczenie. Dlatego też należy uważać z ich używaniem i mieć na uwadze ich odmienne znaczenie. Oto lista ukraińsko-polskich fałszywych przyjaciół powodujących zabawne nieporozumienia.

Słowo ukraińskie - Błędne znaczenie - Prawidłowe znaczenie

багато bogato dużo

білизна bielizna białość, biel

бронь broń zbroja

вистава wystawa przedstawienie

гарбуз arbuz dynia

говір gwar         gwara

диня dynia melon

дружина drużyna żona 

зброя zbroja broń 

знати znać wiedzieć 

живіт żywot brzuch

жінка żona kobieta

казати kazać mówić

кіт kit kot

князь ksiądz książę 

крісло krzesło fotel

матка matka macica 

меч mecz miecz

ось oś oto 

овочі owoce jarzyna

памятник pamiętnik         pomnik

склеп sklep piwnica

хиба chyba błąd, wada

Istnieją rozmaite zestawienia słów niemal identycznych po polsku i ukraińsku, a innych po rosyjsku. Polskie "aby", ukraińskie "aby", rosyjskie "lisz by". Polski "amator", ukraiński "amator", rosyjski "liubitiel". Polska "bielizna", ukraińska "bilizna", rosyjskie "bieljo". Istnieją także słowa podobne w polskim i rosyjskim, a odmienne w ukraińskim. Polski "człowiek", rosyjski "czełowiek", ukraiński "liudyna". Polski "samolot", rosyjski "samoliot", ukraiński "litak". Polska "granica", rosyjska "granica", ukraiński "kordon". Ukraińcom łatwiej jest wykryć, kiedy w polskim pisze się "ż", a kiedy "rz" – w słowach ukraińskich "ż" pozostaje (przykład – "żaba"), a "rz" zmienia się na "r" (jak np. "wierzba" – "werba").

Pytania i przykłady zdań pytających

Pytania szczegółowe w języku ukraińskim tworzymy za pomocą zaimków pytajnych, np. хто? (kto?), що? (co?), який? (jaki?), котрий? (który?), чий? (czyj?), скільки? (ile?), де? (gdzie?), звідки? (skąd?), куди? (kiedy?), чому? (dlaczego?), як? (jak?) lub za pomocą partykuł pytających: чи? (czy?), невже? (naprawdę?), хіба? (naprawdę?). 

Хто був відсутній на уроці? – Kogo nie było na tych zajęciach?

Чому сьогодні так холодно? – Dlaczego dziś jest tak zimno?

Який у тебе брат? – Jakiego masz brata?

Як тебе звуть? – Jak masz na imię?

Що у нас буде на обід? – Co mamy na obiad?

Звідки ви приїхали? – Skąd przyjechaliście?

Скільки в неї друзів? – Ilu ona ma kolegów?

Куди він поїде відпочивати? – Gdzie on pojedzie na wakacje?

Чий це годинник? – Czyj to zegarek?

Хіба вона таке робила? – Czy ona coś takiego robiła?

Чи ти бачив Оксану? – Czy widziałeś Oksanę?

Można też tworzyć pytania bez pomocy zaimków pytajnych. Wtedy czasownik stoi na początku zdania, np.

Взяти це з собою? – Wziąć to ze sobą?

Зберегти це для тебе? – Zostawić to dla ciebie?

Зустрінемося біля твого дому? – Spotkamy się obok twojego domu? 

Przysłowia ukraińskie 

баба з воза, коням легше! [baba z voza, konâm legše] - baba z wozu, koniom lżej! 

баба з воза, кобилі легше; баба з воза, возові легше! 

біда ніколи сама не ходить! [bìda nìkoli sama ne hoditʹ] - nieszczęścia chodzą parami! 

дарованому коневі в зуби не дивляться! [darovanomu konevì v zubi ne divlâtʹsâ] - darowanemu koniowi w zęby się nie zagląda! 

де чорт не зможе, туди бабу пошле! [de čort ne zmože, tudi babu pošle] - gdzie diabeł nie może, tam babę pośle! 

на безриб'ї і рак риба! [na bezrib'ї ì rak riba] - na bezrybiu i rak ryba! 

одна ластівка не робить весни! [odna lastìvka ne robitʹ vesni] - jedna jaskółka wiosny nie czyni! 

папір усе зносить! папір усе терпить! [papìr use znositʹ] [papìr use terpitʹ] - papier wszystko znosi; papier jest cierpliwy! 

піп своє, а чорт своє! [pìp svoê, a čort svoê] - pop swoje, czort swoje! 

порожня дижка гучить, а повна мовчить! [porožnâ dižka gučitʹ, a povna movčitʹ] - pusta beczka huczy, a pełna milczy! 

у страха великі очі! [u straha velikì očì] - strach ma wielkie oczy! 

хоч ми собі брати, але наші кишені не сестри! [hoč mi sobì brati, ale našì kišenì ne sestri] - kochajmy się jak bracia, rachujmy się jak Żydzi! a dosł. chociaż jesteśmy sobie braćmi, to nasze kieszenie nie są siostrami! 

брат братом, сват сватом, а гроші не рідня! - brat bratem, swat swatem, a pieniędzy nie dzielimy! 

шукайте і знайдете! [šukajte ì znajdete] - szukajcie, a znajdziecie! 

Polak Ukraińca zrozumie, Rosjanin nie koniecznie... 

W czasach Związku Radzieckiego na Ukrainie język rosyjski był językiem państwowym, dlatego nawet dziś prawie każdy Ukrainiec zna i rozumie język wschodniego sąsiada. W dużej części Ukrainy to rosyjski, a nie ukraiński, jest najczęściej używanym językiem. Z drugiej strony, nawet mieszkańcy totalnie zrusyfikowanego Krymu doskonale rozumieją ukraiński, gdyż od 1990 roku jest to jedyny język państwowy na całej Ukrainie, w tym języku są wydawane wszelkie dokumenty, cała oficjalna informacja, wreszcie ukraińskojęzyczne są najpopularniejsze kanały telewizyjne. Z tego względu na Ukrainie oba języki często występują równolegle i nikogo nie dziwi sytuacja, kiedy w rozmowie jedna osoba posługuje się ukraińskim, a druga rosyjskim, i obaj rozmówcy doskonale się dogadują. 

Obserwując te sytuacje można wysnuć wniosek, że oba języki są do siebie podobne. Tymczasem wcale tak nie jest. To, że ukraińskojęzyczni Ukraińcy rozumieją rosyjskojęzycznych współobywateli (i vice versa), wynika po prostu z tego, że prawie każdy mieszkaniec Ukrainy zna lepiej lub gorzej oba języki. Rosyjskiego nie znają tylko dzieci, mieszkające na Zachodniej lub Centralnej Ukrainie i wychowane w ukraińskojęzycznych rodzinach, tym bardziej, że na Ukrainie nauka szkolna jest co do zasady prowadzona w języku oficjalnym. 

Jeżeli ukraińskojęzyczny mieszkaniec Zachodniej Ukrainy spotka się z Rosjaninem, rozmowa odbywa się z reguły po rosyjsku, gdyż nawet sceptycznie nastawieni do Rosji lwowianie ten język znają (chociaż często go kaleczą). Jednakże w drugą stronę to nie działa. Rosjanin, który przyjeżdża do Lwowa, najzwyczajniej w świecie nie rozumie ukraińskojęzycznych napisów, a już tym bardziej osoby, która zwraca się do niego w języku Tarasa Szewczenki. Oczywiście co bardziej rozgarnięty Rosjanin niektórych słów się domyśli i załapie ogólny sens – tak samo jak Polak, który po raz pierwszy jedzie do Chorwacji, a wcześniej nie miał do czynienia z językiem chorwackim. 

Podobnie jest w drugą stronę. Co prawda, nawet na Zachodniej Ukrainie, w której po ukraińsku mówi 95% społeczeństwa, język rosyjski jest powszechnie rozumiany, ze względu na wspomnianą już komunistyczną przeszłość. Ale już wśród urodzonych w Polsce czy Kanadzie Ukraińców, którzy nigdy nie żyli w Związku Radzieckim, jest inaczej. Osoby należące do mniejszości ukraińskiej w Polsce i posługujące się językiem polskim i ukraińskim rosyjskiego najzwyczajniej w świecie nie rozumieją (chyba, że się go uczyli np. w szkole). Aby wyrobić sobie pewien pogląd na temat różnic między oboma językami, podajemy przykłady podstawowych zwrotów grzecznościowych (w formacie: po polsku – po ukraińsku – po rosyjsku):

Dzień dobry – dobryj deń – ros. zdrawstwujte

Do widzenia – do pobaczennia – ros. do swidania

Dziękuję – diakuju – ros. spasiba

Proszę – proszu / bud’ laska – ros. pożałujsta

Przepraszam – pereproszuju / proszu probaczennia / probaczte / wybaczte – ros. izwinitie

Zapraszam – zaproszuju – ros. prygłaszaju 

Ukraińcy nie gęsi i swój język mają 

Co roku w okresie świąteczno-noworocznym Zakopane przeżywa oblężenie turystów z Ukrainy i Rosji, z przewagą tego pierwszego z wymienionych krajów. Niestety, ta okazja po raz kolejny obnażyła naszą ignorancję w kwestiach związanych z turystami z państw leżących, zdawałoby się, tuż za miedzą. Chodzi o często pojawiające się w mediach wypowiedzi o tym, że „Krupówki mówią po rosyjsku”, podczas gdy w dużej mierze wcale nie chodzi tu o język rosyjski, tylko o ukraiński. Przyznajmy się bez bicia: zachowujemy się dokładnie tak, jak przed laty zachowywali się Amerykanie czy Holendrzy, którzy nie rozróżniali Polski od Rosji. Warszawa, Moskwa, Zakopane, Kraków, Brańsk – jaka różnica, to i tak był blok sowiecki. Nie było to zbyt przyjemne dla patriotycznie nastawionych Polaków. Mając to wszystko w pamięci tym bardziej dziwi, dlaczego teraz, wiele lat po rozpadzie Związku Radzieckiego, zachowujemy się dokładnie w ten sam sposób, określając gości z Ukrainy mianem „Rosjan”, a język ukraiński myląc z rosyjskim. 

Mieszanie ze sobą tych dwóch nacji jest tym bardziej nie na miejscu, że ukraińskojęzyczni mieszkańcy Zachodniej Ukrainy, bardzo delikatnie mówiąc, nie chcą mieć z rosyjskością nic wspólnego. Goście ze Lwowa, Tarnopola czy Zakarpacia - szczególnie ci o zapatrywaniach narodowych, odwiedzający Zakopane czy słowackie kurorty, są bardzo wyczuleni na te sprawy, nawet jeśli nie zawsze dają to po sobie poznać. Lwowiacy w znacznej mierze bardziej identyfikują się z tradycjami austro-węgierskimi, niż postradzieckimi i utożsamiają się z zachodnioeuropejskim kręgiem kulturowym, a pozostawienie Ukrainy poza UE uznają za jawną niesprawiedliwość. Dlatego zgodnie z elementarną zasadą „klient nasz pan” powinno się wykazać odrobinę dobrej woli i przynajmniej zrozumieć, że Ukraina i Rosja – to nie całkiem samo, a „Ukraińcy nie gęsi, i swój język mają” – i tym językiem jest język ukraiński, a nie rosyjski. Tym bardziej, że bądź co bądź chodzi tu o całkiem sporą grupę turystów, którzy zostawiają pod Tatrami ogromne pieniądze. 

Rosjanie widzą całą sprawę z językiem ukraińskim inaczej niż nacjonalistycznie nastawienie i pragnący swojego kraju Ukraińcy. Na YouTube można obejrzeć film „Prawda o pochodzeniu języka ukraińskiego” wedle którego po pierwsze: nazwę „Ukraina” wymyślili Polacy, a przecież te ziemie nazywano „Małoruskimi”, tak samo jak w Polsce mówi się o Małopolsce. Polacy wymyślili też religijnych kolaborantów – unitów, którzy mieli służyć oderwaniu części wyznawców od cerkwi prawosławnej i przyłączenie ich do katolicyzmu. Ukraińców wymyślił wedle tych informacji podczas I wojny światowej austro-węgierski Sztab Generalny po to, by oderwać część ziem rosyjskich od Rosji. Natomiast język ukraiński stworzył Mychajło Hruszewski (prezydent Ukrainy w 1918 roku), Rosjanin, za austriackie pieniądze. Takich filmów jest więcej, jak np. „Narodzenie języka ukraińskiego”, w którym akademik Nikołaj Lewaszow też przekonuje, że ukraiński to po prostu dialekt rosyjskiego na zachodnich rubieżach Rosji. Są również rozliczne strony internetowe, w których dowodzi się na przykład, że słynny ukraiński poeta Taras Szewczenko nie pisał po ukraińsku, ale po rosyjsku. W Polsce też są takie problemy, gdyż rząd Polski nie chce uznać Ślązaków za narodowość a ich języka za język mniejszości narodowej Ślązaków w Polsce, chociaż Kaszubi mają swój język mniejszości. 

Ukraińscy historycy i językoznawcy mają w sprawie języka zupełnie inne poglądy niż ich rosyjscy koledzy. Ołeksandr Palj dowodzi, że wiele imion rosyjskich książąt zapisanych było w dawnych kronikach w ukraińskim brzmieniu, jak np. Ołena, Danyło, Mychałko. Język, jakim mówiono w Rusi Kijowskiej, był zbliżony do dzisiejszego ukraińskiego. Używano go np. w książęcych kodeksach prawnych. Na rosyjskojęzycznym wschodzie Ukrainy – Donbas, Krym i Odessa – wiele jest czasopism i książek lansujących tezę, że język ukraiński jest wiejskim dialektem języka rosyjskiego lub efektem wpływu języka polskiego na rosyjski, gdyż Ukraina przez wieki była pod polską okupacją, pod zaborem dokonanym przez Polskę. Tak można było pisać w XIX stuleciu, ale obecnie lepiej znamy historię trzech języków – ukraińskiego, polskiego i rosyjskiego. – Nie ma się co dziwić, że w językach ukraińskim i polskich spotyka się wiele zbliżonych wyrazów – przekonuje w rozmowie z „Rz” historyk Kostiantyn Bondarenko, szef Instytutu Polityki Ukraińskiej w Kijowie. – Polacy do początku XX stulecia byli po Ukraińcach najliczniejszymi mieszkańcami prawobrzeżnej Ukrainy. To polska szlachta w latach 60. XIX stulecia odegrała ważną rolę w uświadomieniu narodowym moich rodaków. Znaczna część ukraińskich ziem należała do II Rzeczypospolitej. Mamy więc wspólne słowa i wiele wspólnych piosenek. Polskie wyrazy znajdziemy także w białoruskim i litewskim – dodaje.

W tej sytuacji dziwi, że oficjalna strona internetowa Zakopanego nie posiada ukraińskiej wersji językowej, podczas gdy jest wersja hiszpańska czy włoska – mimo, że ukraińskojęzycznych gości jest o wiele więcej, niż Hiszpanów czy Włochów. To samo można powiedzieć o folderach turystycznych wydawanych przez miasto, powiat czy prywatne firmy działające w branży turystycznej. Skoro tak się cieszymy z „ukraińskiego najazdu na Tatry”, to wydanie tych kilkuset złotych na tłumacza nie powinno być aż takim problemem. I tu nie o to chodzi, że mieszkaniec Lwowa czy Użhorodu nie zrozumie napisów w języku rosyjskim – on tak naprawdę zrozumie również informacje napisane po polsku czy angielsku, bo w końcu także na Ukrainie angielski jest znanym już językiem międzynarodowym. Chodzi bardziej o kwestie komfortu i symbolicznego wyróżnienia gości, pokazania, że nam na nich zależy. Sprawa jest prosta: skoro tworzymy napisy i materiały informacyjne po rosyjsku, to tym bardziej zróbmy je także po ukraińsku, a dzięki temu w następnych sezonach turystów z Zachodniej Ukrainy będzie jeszcze więcej. 

I uprzedzając ewentualne polemiki: tak, to prawda, że w południowej i wschodniej części Ukrainy mówi się głównie po rosyjsku, a nie po ukraińsku. Ale już samych mieszkańców w pełni ukraińskojęzycznej Zachodniej Ukrainy jest osiem milionów (a nie wspominam nawet o Kijowie, Ukrainie Centralnej itp.). I to właśnie z tej zachodniej, ukraińskojęzycznej części kraju, ze Lwowa, Drohobycza, Użhorodu, jest do Zakopanego najbliżej – zaledwie pięć godzin jazdy samochodem. To naprawdę obiecujący rynek i nie zrażajmy sobie Ukraińców już na wstępie takim podejściem rodem z poprzedniej epoki, że wszystko co wschodnie – to wyłącznie rosyjskie. Oczywiście, ze Wschodu są też Białorusini czy Litwini, ale to osobna historia. 

Polanie - plemię wschodniosłowiańskie 

Polanie (ukr. Поляни, Polany, ros. Поляне, Polanie) – to plemię wschodniosłowiańskie, zamieszkujące od VI wieku do X wieku oba brzegi środkowego Dniepru. Profesor Paul Bushkovitch z Yale University sugeruje pierwotną nazwę poli, bez sufiksu -anie, *pole → poli → Polanie (w angielskim oryginale Poliane), podobnie jak *derevo → derevli → Derewlanie (w oryginale derevliane), czy sever → severe (u Łowmiańskiego Siewiera) → Siewierzanie (severiane). Nazwa może być wywodzona także z indoeuropejskiego i sanskrytu od słowa Polah. Początkowo do IX wieku ziemie podlegały władztwu Chazarów, zobowiązane płacić haracz. Z tego okresu zachowało się wiele kurhanów polańskich czyli polskich. W latach 60-tych IX wieku Waregowie przeprowadzili z terytorium Polan zwycięskie kampanie przeciwko Bizancjum, Połowcom i Pieczyngom. Około 880 Polanie czyli dawni Polacy zostali podbici przez księcia nowogrodzkiego Olega Mądrego, ziemie ich stały się centrum nowego państwa – Rusi Kijowskiej. Największymi miastami polańskimi czyli polskimi były Kijów i Perejasław. 

W wieku X nazwa Polanie zanika, ostatni raz wymienia ją latopis 'Powieść minionych lat' w 944 roku. Nestor napisał, że Polanie zamieszkiwali wydzielone terytorium na wzgórzach nad Dnieprem i wywodzili się od Słowian. Żyli w zgodzie z innymi plemionami: Drewlan, Siewierzan, Radymiczów (pochodzących od Lachów), Wiatyczów (pochodzących również od Lachów) oraz Chorwatów. Dodatkowo podkreślał ich wysokie obyczaje, szacunek dla starszych oraz przestrzeganie obyczajów małżeńskich z formalnymi obrzędami. W przeciwieństwie do Radymiczów, Wiatyczów oraz Siewierzan, którzy żyli i mieli obyczaje jak zwierzęta. W innymi miejscu Nestor cofnął się do czasów, gdy nad Dunajem żyli Słowianie i podkreślił, że od tych Słowian wywodzą się i Morawianie, i Czesi i Lachowie, a także Polanie teraz nazywani Rusią. Nestor wspomina, że od Słowian Naddunajskich wywodzą się Lachowie, którzy osiedli nad Wisłą i od których wywodzą się Polanie, Pomorzanie, Mazowszanie i Lutycy. Twierdzi dalej, że też wywodzą się od nich osiedli nad Dnieprem Polanie. Z tekstu nie wynika w całkiem jasny sposób, czy Polanie znad Wisły mają coś wspólnego z tymi znad Dniepru, ale samo pochodzenie słowa Polska od Polan jest oczywista, a zwykle nie dzieje się to przypadkowo. Wspólne korzenie ludów zamieszkujących dzisiejszą Polskę oraz Ukrainę są oczywiste. 

Siewierzanie – to plemię słowiańskie zaliczane do plemion wschodnich. Zamieszkiwali nad rzekami: Desną, Sejmem i Sułą. Nazwa pochodzi od siewier (staropolskie siewiór) "północ" czyli Siewierzanie to "ci, którzy żyją na północy". Słowianskie *severjane "mieszkańcy północy" (lub miejscowości o nazwie Severъ). Początkowo podlegli Kaganatowi Chazarskiemu, po kilku wojnach wygranych przez księcia ruskiego Olega, Siewierzanie zostali podporządkowani Rusi Kijowskiej w 885 roku. 

Drewlanie (ukr. Деревляни, ros. Древляне) – jedno z plemion należące do grupy wschodnich plemion słowiańskich. Zamieszkiwali w dorzeczach Słuczy i Prypeci na Polesiu Wołyńskim. W 884 podbici przez Olega, władcę Rusi Kijowskiej, buntowali się przeciw zbyt wysokim daninom za jego następcy Igora, którego zabili. Ponownie podbiła ich wdowa po nim, Olga. statni raz wspomniani byli w 1136 roku gdy ich ziemie od księcia Jaropełka II Włodzimirzowica otrzymała Cerkiew Dziesięcinna w Kijowie. Główne grody: Owrucz, Korosteń (Korosteń). 

Język ruski - źródło języka ukraińskiego 

Język ruski (nazywany od XIX wieku także staroukraińskim albo starobiałoruskim, a jego wczesna forma staroruskim; w literaturze występuje jako руский языкъ lub русский языкъ) – dawny język wschodniosłowiański, którym posługiwano się na Rusi, w Hospodarstwie Mołdawskim i Wielkim Księstwie Litewskim. Jako że podlegał dyglosji wraz ze staro-cerkiewno-słowiańskim, często był nazywany 'проста(я) мова' (język prosty). Mimo to w księstwach ruskich oraz w Wielkim Księstwie Litewskim był językiem państwowym i kancelaryjnym. Język ruski był językiem urzędowym w Wielkim Księstwie Litewskim do 1696, kiedy ostatecznie ustaliła się tam supremacja języka polskiego; pozostał jednak językiem urzędowym w województwie bracławskim, kijowskim i wołyńskim, które po zawarciu unii lubelskiej (1569) włączono do Korony Królestwa Polskiego. Terminem „języki ruskie” określa się języki wschodniosłowiańskie: rosyjski, ukraiński i białoruski, zwłaszcza w ich wczesnej fazie rozwoju; stąd też pochodzi dawna nazwa „język wielkoruski” dla języka rosyjskiego i „język małoruski” dla języka ukraińskiego. Dialekty ruskie rozwinęły się w czasach Rusi Kijowskiej, a od XIII wieku nazywane są umownie staroruskimi. Początkowo mowę Słowian wschodnich określano terminem "mowa słowiańska" (nie "ruska"). W wyniku rozbicia dzielnicowego Rusi oraz silnej polonizacji dialektów zachodnioruskich w XV wieku istniały już istotne różnice pomiędzy różnymi dialektami ruskimi w różnych dzielnicach. Ponieważ ruski język literacki na ziemiach ruskich podbitych przez Litwę zanikł w XVII wieku ustępując polskiemu językowi literackiemu i literaturze polskiej, dialekty ruskie na tych obszarach uległy znacznie większym wpływom polskim niż język ruski z Cesarstwa Rosyjskiego. W okresie romantyzmu na bazie dialektów zachodnioruskich ukształtowały się w XIX wieku nowe języki literackie: ukraiński i białoruski a w XX wieku także rusiński w Polsce zwany łemkowskim. 

Niektórzy autorzy przyjmują rok 1300 jako datę rozejścia się dialektów rosyjskich i białorusko-ukraińskich oraz rok 1600 jako datę rozejścia się dialektów białoruskich i ukraińskich. We wszystkich trzech środowiskach własny język w dalszym ciągu był nazywanym ruskim. Różnice, pierwotnie nieznaczne, z biegiem czasu pogłębiały się coraz bardziej, w związku z czym niemożliwe jest wskazanie dokładnej daty. Zanik ruskiego języka literackiego na ziemiach polsko-litewskich w XVII wieku i zastąpienie go polskim językiem literackim zwiększyło wpływy polszczyzny na dialekty ruskie, pogłębiając jeszcze bardziej różnice pomiędzy dialektami białorusko-ukraińskimi a językiem rosyjskim. W XIX-XX wieku na bazie dialektów zachodnioruskich ukształtowały się nowe języki literackie: ukraiński, białoruski i łemkowsko-rusiński. Dla nowych języków literackich wytworzono odmienne zasady gramatyki, ortografii i fonetyki, co doprowadziło do powstania nowych, sztucznych różnic pomiędzy tymi językami. Języki literackie ze względów politycznych były często konstruowane w taki sposób, aby jak najbardziej różniły się od innych języków literackich (np. polskiego lub rosyjskiego). W 1798 czyli na przełomie XVIII i XIX wieku roku wydano pierwszą książkę po ukraińsku - trawestację Eneidy Iwana Kotlarewskiego. Nowopowstałe języki literackie wywierały coraz większy wpływ na dialekty i z czasem zdominowały mowę potoczną Ukraińców i Białorusinów. W Polsce często nawet współcześnie mówi się o językach rosyjskim, ukraińskim oraz białoruskim jako o języku ruskim, a ludność mówiącą tymi językami określa się nazwą zbiorczą Ruscy, Ruskie, bez szczególnego rozróżnienia, tak jak to czyniono kilka wieków temu. 

O historii słowiańskiej mowy poczytaj także: 

http://lalitamohan-himawanti.blogspot.com/2014/04/slowianski-jezyk-staropolski-mowa.html