Tradycyjna japońska szermierka Iai-Jutsu oraz Iaido
Iaido to sztuka walki japońską szablą kataną. Metody tej sztuki używał Mistrz Aikido Morihei Ueshiba do ćwiczeń z Bokuto - drewnianą imitacją szabli. Na ideach miecza I-ai zasadzają się praktyki w szkołach Jujutsu, Yawara, Aikido oraz Aiki-Jutsu. Dobrze poznać podstawy Iai, jako spuścizny tradycji dawnych samurajów i bushi - mnichów wojowników z gór.
 |
| Iaidoka - Mistrz Iaido siedzi w Seiza |
Iaidō (jap. 居合道 iaidō) - sztuka dobywania szabli (katana), japońska odmiana szermierki. Jest to zarazem jedna z japońskich sztuk walki określanych wspólnym mianem budo. Słowo iaidō składa się z trzech znaków oznaczających w uproszczeniu: "i" – być; "ai" - pasować, nadawać się, być właściwym; "dō" - droga, sposób, metoda. Początki Iaijutsu, znanej też pod nazwą battojutsu, jako realnej sztuki walki zaistniały wraz z wysubtelnieniem się sztuki wytwarzania mieczy, co stworzyło przesłanki rozwoju nowych błyskawicznych technik dobywania broni.
Tradycja sztuki iaido, przekazywana z pokolenia na pokolenie szermierzy, swój największy rozwój zawdzięcza twórczym dokonaniom wielkiego Mistrza Hayashizaki Jinsuke Shigenobu, który około 400 lat temu stworzył pierwszą znaną usystematyzowaną szkołę iaijutsu, co pozwoliło na uznanie jej za samodzielną sztukę walki. W późniejszym czasie rozwinęło się wiele różnych szkół, spośród których 25 przetrwało do dzisiaj.
Trzy elementy były podstawą dawnego systemu walki samurajów zwanego bujutsu: techniki szkoły iaido, kenjutsu i starej samurajskiej walki wręcz – jujutsu. Szkolne miecze do trenowania iaido są tępe i nazywają się iaito. W okresie Edo (1603-1867) charakteryzującym się pokojowymi rządami i rozkwitem arystokratycznej grupy - samurajów, iaido przybrało formę ćwiczeń duchowych i metapsychicznych.
Iaijutsu (居合術）to starojapońska sztuka walki szablą samurajską, kataną. Poprzez treningi kata (formy, układy wykonywane indywidualnie), kumitachi (formy walki w parach), suburi (ćwiczenia wzmacniające), tameshigiri (cięcie bambusowych mat) ćwiczący uczą się kontroli nad własnym ciałem i mieczem. Iaijutsu to również poznawanie kultury Japonii, zwyczajów, etykiety tego kraju. To nauka szacunku do innych ludzi oraz szansa na zagłębienie się w świat samurajów. Ćwiczący zgłębiają również tajniki innych sztuk walk jak naginatajutsu, karate, aikido, tantōjutsu. Iaidoka zajmują się wykuwaniem japońskich mieczy oraz tworzeniem ćwiczebnej broni z drewna, poznają ceremonię herbaty, sztukę układania kwiatów, przygotowują oryginalne japońskie potrawy jak i poznają język japoński.
Tajniki systemu walki samurajów były w Japonii zawsze pilnie strzeżone i nawet dzisiaj są niechętnie udostępniane obcym. Samuraje to arystokracja, ich tradycję kultywują rodziny o bardzo konserwatywnych poglądach, po wojnie te środowiska nie były pokazywane i nie dążyły do kontaktów ze światem Zachodu. Od wprowadzenia cesarskiego zakazu fechtunek praktykowano m.in. w japońskim wojsku, a na bazie tych ćwiczeń powstały współczesne battodo i kendo. W czasie II wojny światowej katana dała się bardzo we znaki aliantom, których raziły miecze noszone przez oficerów. Potem japońską szermierką za sprawą m.in. filmów Akiry Kurosawy zafascynował się świat Zachodu.
Sztuka Iaijutsu to sztuka władania mieczem przejawiająca się w przewidywaniu zachowania przeciwnika, błyskawicznym dobywaniu miecza z pochwy i oczywiście zadawaniu śmiertelnych cięć. Uprawia się ją tępym mieczem zwanym iaito. Sztuka Kenjutsu to fechtunek drewnianą bądź bambusową atrapą miecza – trening w parach i nauka układów kroków i cięć, czyli tzw. kata. Koryu Kenjutsu oznacza starą szkołę walki mieczem samurajskim.
Koryū-bujutsu
Koryū-bujutsu to jap. 古流武術 sztuki walki w starym stylu - pojęcie odnoszące się do szkół japońskich sztuk walki sprzed restauracji Meiji, która spowodowała dołączenie się Japonii do nowoczesnych państw zachodnich. Sztuki walki rozwinięte po restauracji Meiji określa się jako "nowoczesne/współczesne sposoby walki" (gendai-budō). Należą do nich m.in.: judo, kendo, iaido, battodo i aikido. Są cenione jako sport i sztuka samodoskonalenia, podczas gdy koryū-bujutsu (np. kenjutsu czy iaijutsu) zawierają elementy militarnej kultury feudalnej Japonii, zarówno sposobów walki różnymi rodzajami broni, jak i bez niej.
Battōdō
Battōdō z jap.抜刀道, "battō" – "wyciągnąć miecz i zadać cios" oraz "dō" – "droga życiowa, praktyka" – zaliczany do kenjutsu nowożytny styl szermierki szablą japońską (katana, wakizashi, tantō), najbardziej zbliżony do realnej walki. Główny nacisk położony na ćwiczenie ostrym mieczem, zwanym shinken, a przede wszystkim na testach cięć zrolowanych słomianych mat – tameshigiri. Początek tej sztuki walki datuje się na przełom XIX i XX wieku, kiedy to Japońska Cesarska Akademia Wojenna wprowadziła na nowo szkolenia z bojowego zastosowania szabli i miecza.
Battodo czerpie bezpośrednio techniki z czasów wojen dzielnicowych w Japonii przed ustanowieniem shogunatu. W odróżnieniu od szkół iaido główny nacisk położony jest na efektywność i realność technik przy uproszczeniu ruchów. Nie stosuje się także technik w siadzie wychodząc z założenia, że w pozycji siedzącej samuraj nigdy nie miał długiego miecza za pasem. Duży nacisk położony jest na kontrolowany sparring z użyciem bokuto, a także na praktykę tameshigiri. Głównym propagatorem battodo w Japonii był Taizaburo Nakamura.
Od 2005 roku istnieje Międzynarodowa Federacja Battodo – Zen Nihon Battodo Renmei oraz działające od kilkunastu lat federacje narodowe: japońska i amerykańska. W Polsce ta sztuka walki propagowana jest z ramienia japońskiej federacji przez Tomasza Piotrkowicza.
Pochodzenie sztuki Iaido
Termin Iai pochodzi od wyrażenia "Tsune ni itte, kyu ni awasu". Oznacza ono, że gdziekolwiek jesteśmy i cokolwiek robimy, musimy być zawsze przygotowani na każdą ewentualność." Haruna Matsuo (7 dan Kyoshi). Iaido pojmowane jest jako umiejętność walki prawdziwym mieczem, a właściwie szablą znaną jako katana. Jest to sztuka przewidywania ataku przeciwnika, obrony i przeprowadzenia własnego kontrataku.
Opanowanie sztuki Iaido czy Iaijutsu miało na celu skuteczną obronę przed nagłym atakiem wroga z zaskoczenia, możliwą nawet wówczas, gdy zaatakowany był akurat zaabsorbowany wykonywaniem codziennych, pokojowych czynności, takich jak spacer, odpoczynek, rozmowa, spożywanie jedzenia itp. Iaido, poza umiejętnościami szermierczymi i wszechstronną koordynacją ruchową, rozwija przede wszystkim zdolność koncentracji długotrwałej, przy dużym obciążeniu psychicznym oraz krótkotrwałej, w niespodziewanej sytuacji stresowej. Poziom mistrzostwa można osiągnąć niezależnie od wieku oraz płci.
Szybkie dobywanie miecza było w dawnej Japonii niezmiernie ważną umiejętnością, ponieważ w przypadku nagłego i niespodziewanego ataku, życie na ogół zależało od ułamków sekund. Iai-jutsu łączy właśnie w sobie umiejętność szybkiego wyciągnięcia miecza i płynnego przejścia do kontrataku na jednego lub kilku przeciwników.
Mówiąc o Iai-jutsu, należy mieć na uwadze fakt, że skuteczność w obronie w różnych sytuacjach to nie tylko perfekcyjnie panowanie nad mieczem, ale także umiejętność oceny dystansu i kierunku ataku oraz właściwy wybór momentu przystąpienia do obrony i kontrataku. Połączenie tych wszystkich elementów i wyrażenie ich w pracy miecza oraz ciała, tworzy harmonijną całość, która to dopiero daje szansę pokonania wroga.
Szkoły Iai uważane są za wyjątkową część japońskiej szermierki. Niektóre techniki datuje się na XV i XVI wiek, chociaż są dużo starsze. Nie ma pewności, kiedy dokładnie wyodrębniły się ich poszczególne formy. Wiadomo natomiast, że większość z nich usystematyzowano w okresie Edo (1603 - 1868).
Mistrz Założyciel czy Reformator I-ai
Za twórcę współczesnego Iai-jutsu uważa się Mistrza Hayashizaki Jinsuke Shigenobu (1545-1618). Nazywano go też Hayashizaki Jinsuke Minamoto no Shigenobu lub Hojo Jinsuke Shigenobu. Urodził się w prowincji Sagiami. Stworzył serię technik Iai znanych jako Batto-Jutsu. Jego sztuka walki znana była także pod innymi nazwami, mianowicie: Shinmei Muso-Ryu Batto-Jutsu, Hayashizaki Ryu, Shin Muso Hayashizaki Ryu.
Mistrz Hayashizaki zamieszkał w Otsu (aktualnie w prefekturze Yamagata), gdzie długo ćwiczył (lata 1595-1601) i otrzymał inspirującą wizję dotyczącą dobywania wyjątkowo długiego miecza. Zapisy świątynne podają, iż po rytualnych modlitwach i 100 dniach nieprzerwanych ćwiczeń, Hayashizakiemu objawiła się manifestacja bóstwa (anioła) Kashima Kami, który razem z bóstwem (aniołem) Katori Kami uważany był za patrona północnych wojowników. Po tym wydarzeniu Hayashizaki Jinsuke doświadczył wizji i postanowił nazwać swoją sztukę Muso Ken (miecz zainspirowany przez wizję), która wraz z jego imieniem została szybko rozpowszechniona jako Muso Hayashizaki Ryu.
Gdy Mistrz Hayashizaki był młody, nieznany z imienia samuraj zabił jego ojca. Po tym wydarzeniu Hayashizaki oddał się całkowicie treningom, co zwieńczone zostało wizją w świątyni zwanej obecnie świątynią Hayashizaki Myojin. Dokonał zemsty, zabijając mordercę swego ojca na ulicach Kioto. Tradycyjna wendeta (pomsta) na przestępcach i szkodnikach należy do tak zwanych praw naturalnych, wynikających z odczucia dobrego serca czy dobrego sumienia. Mistrz Hayashizaki przez 18 lat mieszkał w Bushu (obecnie Saitaima), gdzie sprawował również obowiązki w świątyni Hikawa.
Następnym etapem jego życia była długa wędrówka po kraju Kwitnącej Wiśni, podczas której doprowadził styl Iai do perfekcji oraz zdobył uczniów, z których wielu założyło własne szkoły. Dlatego też nie uważamy go za "ojca" iai, ale za osobę, która najbardziej tą sztukę spopularyzowała i zreformowała. Mistrz Hayashizaki był inspiracją dla wielu szkół I-ai, które przetrwały do dziś. W 1610 roku dostąpił zaszczytu pokazania swojej sztuki na dworze cesarza Japonii. Niektóre źródła podają, iż Mistrz H zmarł po ciężkiej chorobie w 1616 roku. Inne, że w tym roku wyruszył w podróż, z której już nie wrócił i za datę jego śmierci uznają rok 1621. Możliwe, że starym zwyczajem osiadł w którejś z licznych świątyń buddyjskich, aby dopełnić duchowej edukacji wejść w nirwanę.
Po śmierci Mistrza Hayashizaki twórcy tradycję szkoły Iaijutsu kontynuował Tamiya Heibei Shigemasa, który znany był jako nauczyciel Tokugawa Ieasu, Hitetada i Iemitsu. To on właśnie przyczynił się do spopularyzowania tego stylu walki. Hayashizaki sensei zostawił po sobie rozpropagowane czy raczej ujawnione grupy form okuden, które są obecnie w kanonie każdej szkoły Iai.
Pierwszych dwóch następców założyło własne szkoły - Tamiya Ryu i Muraku Ryu, które przetrwały do czasów obecnych. Warto też wspomnieć, że Tamiya Heibei Shigimasa był nauczycielem trzech pierwszych szogunów z rodu Tokugawa. Przed okresem Edo techniki Iai nie miały tak dużego znaczenia, jak inne style szabli oraz miecza, głównie dlatego, że nie nadawały się do bezpośredniego zastosowania na polu bitwy (przed bitwą było dużo czasu do wyciągnięcia broni).
Siódmym Sokei był Hesagawa Chikaranosuke Eishin (Hidenobu). Studiował on szkołę Iai u Banno Dan'emon no Jo Nobusada w Edo. Zyskał sobie sławę wielce utalentowanego szermierza. Udoskonalił wiele technik i stworzył styl, w którym formy wykonywane są z mieczem włożonym za obi (pasem), ostrzem do góry. Z technikami Iaijutsu i Iaido zetknęli się tacy znani na Zachodzie mistrzowie jak Sokaku Takeda (jujutsu), Morihei Ueshiba (aikido), Morihei Tanaka (uzdrowiciel i medyk) czy Mikao Usui (Reiki).
Nakayama Hakudo, szesnasty Sokei Muso Jikiden Eishin-ryu studiował w prowincji Tosa pod okiem Hosakawa Yoshimasa (15 sokei). Podczas serii pokazów, które odbył między 1933 rokiem a 1938 rokiem skutecznie spopularyzował on szkołę miecza. Nadał jej nazwę Muso Shinden Ryu Batto Jutsu. Obecnie szkoła ta jest znana jako Muso Shinden Ryu. Składa się ona z 44 kata (form) zawartych w trzech grupach (poziomach) technicznych: Shoden, Chuden, Okuden. Tak określane poziomy umiejętności to pradawne stopnie w autentycznych sztukach walki z Japonii.
Iaido w Kendo
W 1968 roku komisja złożona z największych mistrzów miecza stworzyła na bazie różnych szkół Iaido siedem, a w 1977 roku dziesięć kata zwanych Zen Ken Ren Seitei Iai. Od 1 kwietnia 2001 roku Seitei Iai ma już 12 form. Stworzono je przede wszystkim dla studentów Kendo. Kata Seitei Iai zawierają podstawy do dalszego zgłębiania istoty sztuki "dobywania miecza", ale dopiero w studiowaniu starych szkół Koryu przejawia się prawdziwy duch Iaido.
System nadawania stopni w Muso Shinden Ryu jest zbliżony do istniejącego w Kendo i przewiduje zdawanie egzaminów przed komisją złożoną z ekspertów. Zdając na stopnie mistrzowskie należy również napisać pracę na wyznaczony temat, w której wyraża się swój sposób pojmowania sztuki Iai.
Technika i sposoby walki w Iaido
W odróżnieniu od sztuki kendo, gdzie przeciwnicy stają naprzeciw siebie uzbrojeni w bambusowe miecze shinai, okoliczności pojedynku (ceremoniał rozpoczęcia walki, sposoby i miejsca ataku) są ściśle określone regulaminami, a zawodnicy wyposażeni są w solidne ochraniacze, iaido pojmowana jest jako umiejętność walki prawdziwym mieczem w każdych okolicznościach, z całą różnorodnością akcji zaczepnych możliwych do zastosowania przez potencjalnego, znienacka atakującego przeciwnika.
Iaido jest sztuką przewidywania ataku przeciwnika, obrony i przeprowadzenia własnego kontrataku. Opanowanie tej sztuki miało na celu skuteczną obronę przed nagłym atakiem wroga z zaskoczenia, możliwą nawet wówczas, gdy zaatakowany był akurat zaabsorbowany wykonywaniem codziennych, pokojowych czynności, takich jak spacer, odpoczynek, rozmowa, spożywanie jedzenia itp.
Skuteczność obrony w takiej sytuacji wymagała umiejętności doskonałego operowania dystansem, wyczucia kierunku ataku przeciwnika, perfekcyjnego opanowania chwytu i sposobu dobywania własnej broni, oraz połączenia wszystkich tych elementów pracy umysłu, ciała i miecza w harmonijną całość, umożliwiającą nagłe wkroczenie w akcję przeciwnika w najodpowiedniejszym momencie.
Ostateczny cel opanowania japońskiej sztuki iaido, nie miał jednak w założeniu wyłącznie skutecznego odparcia akcji przeciwnika poprzez zabicie go w rewanżu, natomiast zakładał takie psychiczne panowanie nad sytuacją, aby potencjalny agresor raczej zrezygnował z zamierzonej akcji. Założenie to jest dobrze oddane poprzez dawne określenie sztuki iaido, która wcześniej była również nazywana saya-no-uchi, czyli „chwycenie pochwy miecza”, a więc działanie mające na celu zachowanie pokoju bez konieczności dobywania broni.
Iaido było nierozerwalnie związane z kendo, zwłaszcza dla tych, którzy pragnęli osiągnąć mistrzostwo w sztuce miecza kenjutsu. Popularne było powiedzenie, że kendo i iaido to dwa koła tego samego wozu. Iai to dostrzeżenie u przeciwnika zamiaru ataku i odpowiednie w czasie wykonanie własnej stosownej akcji. W momencie całkowitego wyjęcia miecza z pochwy zaczyna się szermierka kendo. Jednakże część adeptów szermierki japońskiej uważa, że z powodu odejścia kendo w kierunku typowo sportowym nie należy wiązać już go z iaido. Bardziej pokrewnym stylem wydaje się być battodo.
Spośród wielu wartościowych starych szkół iaido (np. Muso Shiden Ryu, Muso Jikiden Eishin Ryu, Tamiya Ryu, Hoki Ryu itd., całościowo pojmowanych pod nazwą koryu), których poznanie i opanowanie w całości jest niemożliwe wobec tempa i warunków współczesnego życia, dla pożytku ćwiczących opracowano formy zsyntetyzowane, oddające istotę iaido i pozwalające na zrozumienie podstawowych technik stosowanych w różnych szkołach. Niestety metody te obniżają poziom nauki koncentracji i mistycznej głębi.
W 1968, a następnie w 1977 roku, dwie komisje złożone z jedenastu mistrzów miecza stowarzyszonych w Zen Nippon Kendo Renmei (All Japan Kendo Federation) połączyło podstawowe techniki różnych szkół w 7, następnie w 10, a ostatecznie w 12 form. Tych 12 form kata zawiera 90 procent historycznych podstaw iaido na potrzeby kendo. Jednakowoż zrozumienie najgłębszej istoty tej sztuki umożliwia dopiero intensywny trening koryu, w których prawdziwy duch iaido przejawia się w całej pełni.
Współzawodnictwo sportowe w Iaido
Rokrocznie odbywają się mistrzostwa w iaido o randze mistrzostw świata lub Europy, od 2007 roku także mistrzostw Polski. Oceniane jest wykonanie form kata w układzie obowiązkowym (Iaido Seitei ZNKR) lub dowolnym (szkoły tradycyjne – koryu iaijutsu). Układy, wykonywane w parach, oceniane są przez trzech sędziów, w tym jednego głównego. W sensie ogólnym zawody iaido przypominają turnieje kata w pokrewnych sportach walki, np. w karate, gdzie o klasie i wyszkoleniu zawodników decyduje nie bezpośrednie starcie, ale wartości wizualne oraz „duch” i precyzja wykonania prezentowanych technik.
Dodatkowo, przedmiotem pokazów oraz umiejętnością podlegającą ocenie w ramach konkurencji sportowej może być również tameshigiri, czyli umiejętność przecinania ostrym mieczem wiązki słomy ryżowej lub pnia bambusowego. Należy jednak pamiętać, że taki sposób uczenia może spowodować, że wyuczone techniki nie będą zbytnio przydatne na realnym polu walki z użyciem białej broni, a pozostaną jedynie sportem i sztuką dla ducha.
Seitei
Współcześnie system nadawania stopni w Iaido jest bardzo zbliżony do stosowanego w kendo i przewiduje zdawanie egzaminów przed komisją złożoną z ekspertów tej sztuki walki. Aktualnie w oferowanych kursach treningowych Iai na świecie w tym i w Polsce pobiera się zwykle opłaty za egzaminy i nadanie stopnia, jednak starzy autentyczni mistrzowie nie pobierali wynagrodzenia za egzaminowanie, gdyż nadawali stopnie za umiejętności, a nie za opłatę do kasy stowarzyszenia!
W 1968, a następnie w 1977 roku dwie komisje złożone z jedenastu mistrzów miecza stowarzyszonych w Zen Nippon Kendo Renmei (Wszech Japońska Federacja Kendo) połączyło podstawowe techniki różnych szkół koryu w 7, a następnie 10 form. W skład grupy tworzącej Seitei (Seitei Gata) wchodzili:
Masaoka Kazumi, hanshi, 9 dan, Muso Jikiden Eishin ryu;
Yamatsuta Jukichi, hanshi, 9 dan, MusoShinden ryu;
Kamimoto Eiichi, hanshi, 8 dan, Muso Shinden ryu;
Danzaki Tomoaki, hanshi, 8 dan, Muso Shinden ryu;
Sawayama Shozo, kyoshi, 8 dan, Hoki ryu;
Na początku kwietnia 2001 roku dodano kolejne 2 formy. Tych 12 form kata zawiera 90 procent podstaw iaido. W sumie jest 4 siedzących, i 8 stojących form kata, reprezentujących najbardziej efektywne techniki pochodzące z kilkusetletniej tradycji władania szablą katana. Jednakowoż zrozumienie najgłębszej istoty tej sztuki umożliwia dopiero intensywny trening starych szkół, w których prawdziwy duch iaido przejawia się w całej pełni.
Wszystkie formy kata zaczynają się i kończą ceremoniałem ukłonów. W zależności od sytuacji jest on wyrazem szacunku do przeszłości (najstarszych mistrzów), współczesności (do nauczyciela i miecza) i do przyszłości tej dyscypliny (czyli uczniów).
Formy kata Iaido aktualnie nauczane w ramach Federacji Kendo jako Seitei Iai czyli IAI ZEN NIHON RENMEI.
- Seiza no bu:
Mae (前) - "Naprzód".
Ushiro (後ろ) - "Tyłem".
Ukenagashi (受け流し) - "Otrzymywanie i płynne oddawanie"
- Iai hiza no bu:
Tsuka-ate (柄当て) - "Uderzenie rękojeścią"
- Tachi ai no bu:
Kesagiri (袈裟切り) - "Cięcie wzdłuż Kesa"
Morote-zuki (諸手突き) - "Ukłucie dwoma rękami"
Sanpōgiri (三方切り) - "Cięcie w trzech kierunkach"
Ganmen-ate (顔面当て) - "Uderzenie w twarz"
Soete-zuki (添え手突き) - "Pchnięcie z przyłożoną ręką"
Shihōgiri (四方切り) - "Cięcie w czterech kierunkach"
Sōgiri (総切り) - "Pięć cięć"
Nukiuchi (抜き打ち) - "Dobycie i cięcie".
Seitei Iai - Dokładniejszy opis
Oficjalny zestaw form Iaidō Seitei ZNKR (制定 居合道). Kata można podzielić na grupy (Bu) w zależności od pozycji z jakiej rozpoczynana jest forma.
Seiza no bu (rozpoczynane z siadu seiza)
Ippon me: Mae (前). Z przodu. Odpowiedź na atak z przodu. Pierwsze cięcie poziomo na wysokości oczu, następne pionowe proste.
Nihon me: Ushiro (後ろ). Z tyłu. Forma podobna do Mae z tą różnicą, że atak nadchodzi z tyłu.
Sanhon me: Ukenagashi (受け流し) Otrzymanie, odbicie, sparowanie i cięcie. Odpowiedź na atak z lewej strony. Blok (przyjęcie) pierwszego uderzenia i natychmiastowa odpowiedź cięciem skośnym z góry od prawej.
Iai-hiza no bu (rozpoczynane z siadu iai-hiza)
Yonhon me: Tsuka-ate (柄当て) uderzenie rękojeścią miecza. Dwóch przeciwników, jeden z przodu i jeden z tyłu. Przeciwnik z przodu otrzymuje uderzenie rękojeścią miecza (tsuka) w splot słoneczny. Pchnięcie przeciwnika z tyłu i dokończenie akcji poprzez cięcie znad głowy do przodu.
Tachi ai no bu (rozpoczynane na stojąco)
Gohon me: Kesagiri (袈裟切り). Cięcie skośne. Odpowiedź na atak nadchodzącego przeciwnika. Pierwsze cięcie skośne od dołu, od prawego biodra poprzez lewy obojczyk. Drugie cięcie skośne w dół po odwróceniu miecza nad głową tą samą drogą, od lewego obojczyka do prawego biodra.
Roppon me: Morote-zuki (諸手突き). Dwuręczne uderzenie. Odpowiedź na jednoczesny atak dwóch przeciwników z przodu i jednego z tyłu. Pierwsze uderzenie skośne w twarz, następnie obrót i cięcie znad głowy. na zakończenie ponowny obrót i cięcie znad głowy trzeciego przeciwnika.
Nahon me: Sanpōgiri (三方切り). Cięcie w trzech kierunkach. Odpowiedź na atak trzech przeciwników, z przodu, z lewej i z prawej.
Hachihon me: Ganmen-ate (顔面当て). Uderzenie w twarz. Przeciwnik z przodu otrzymuje uderzenie rękojeścią miecza (tsuka) w twarz. Przeciwnik nadchodzący z tyłu otrzymuje pchnięcie. Formę kończy cięcie znad głowy w przód (w kierunku pierwszego przeciwnika).
Kyuhon me: Soete-zuki (添え手突き). Pchniecie/atak złączonymi rękoma. Pchnięcie przeciwnika nadchodzącego z lewej strony.
Jyuppon me: Shihōgiri (四方切り). Cięcie w czterech kierunkach. Odparcie ataku czterech przeciwników nadchodzących z różnych stron.
Jyu-ippon me: Sōgiri (総切り). Pięć różnych cięć do przodu. Forma może być bardzo różnie interpretowana w kwestii ilości przeciwników.
Jyu-nihon me: Nukiuchi (抜き打ち). Niespodziewany atak. Unik i natychmiastowa odpowiedź cięciem znad głowy.
Każda forma składa się z następujących po sobie stałych elementów:
Nikiuchi - dobycie miecza z jednoczesnym atakiem.
Kirioroshi - cięcie lub cała seria cięć.
Chiburi - strzepnięcie krwi z miecza.
Noto - schowanie miecza do pochwy.
Szkoła Miecza - Musō Shinden Ryū
Muso – sen, wizja; Shin – bóg, bóstwo, duch; Den – przekaz; Ryu – styl, szkoła, sztuka, system. Nakayama Hakudo, szesnasty sokei Muso Jikiden Eishin-ryu studiował w prowincji Tosa pod okiem Hosakawa Yoshimasa (15 soke). Podczas serii pokazów, które odbył pomiędzy rokiem 1933 a 1938. Skutecznie spopularyzował on szkołę miecza Iai. Nadał jej nazwę Muso Shinden Ryu Batto Jutsu. Obecnie szkoła ta jest znana jako Muso Shinden Ryu.
Twórcą stylu zwanego dziś Muso Shinden Ryu był Hayashizaki Jinsuke Shinegobu (Hojo Jinsuke Shinegobu). Historia jego życia jest stosunkowo mało poznana. Jedyne co można stwierdzić to to, że urodził się w połowie XVI wieku na terenie prowincji Sagami (Shoshu). Część dorosłego życia spędził w prowincji Mutsu w północnej Japonii. Nie istnieją przekazy na temat jego biegłości we władaniu mieczem, wiadomo jedynie, że intensywnie trenował w latach 1596-1601.
Efektem tych treningów było opracowanie przez Hayashizaki Jinsuke Shinegobu zestawu technik, które nazwał Batto-Jutsu. Opracowany przez Hayashizaki styl znany był również jako: Junpaku Den, Hayashizaki Ryu, Shin Muso Hayashizaki Ryu, Shigenobu Ryu. Z przekazów historycznych wiadomo, że Hayashizaki Jinsuke Shinegobu odbył, wraz z założoną przes siebie grupą wojowników (Musha Shugyo), co najmniej 2 podróże po Japonii. W trakcie ostatniej podróży, około 1616 roku, 73 letni mistrz zaginął lub gdzieś osiadł.
Po śmierci Hayashizake tradycję jego szkoły przejął Tamiya Taira-no-Hyoe Narimasa który, jak sam twierdził, był nauczycielem Tokugawa Ieyasu (późniejszego Shoguna) oraz Hidetada (syna Tokugawa Ieyasu, także późniejszego Shoguna). W XVIII wieku Oryginalna szkoła Hayashizaki uległa podziałowi na dwie gałęzie: Shinomura i Tanimura.
Szesnastym sokei gałęzi Shinamura był Nakayama Hakudo. Nakayama studiował Muso Jikiden Eishin Ryu pod kierunkiem Hosokawa Yoshimasa. W 1933 roku zaczął używać nazwy Muso Shinden Ryu Batto-Jutsu w stosunku do nauczanych przez siebie technik. Sensei Nakayama dokonał gruntownego przeglądu technik oraz podzielił formy w zależności od zaawansowania trenujących.
Ścieżka techniczna Iaido kłada się z 44 kata (form) zawartych w trzech grupach (poziomach) technicznych: Shoden, Chuden, Okuden. Każda stara forma Iaido składa się z kilku elementów, które pozostają niezmienne:
1. Nuki-suke to wyciągnięcie miecza
2. Kiri-suke to pierwsze cięcie
3. Chiburi - oczyszczenie szabli
4. Noto - schowanie szabli do pochwy.
初伝 Shoden 大森流 Ōmori-ryū (正座の部 Seiza no bu)
Słowo shoden można tłumaczyć jako "wprowadzenie" lub "wstępny, początkowy przekaz". Formy tego poziomu zostały zapożyczone z Omori-ryū iaido prawdopodobnie około XVIII wieku. Oprócz Koranto wszystkie formy serii Shoden wykonywane są w Seiza.
初発刀 Shohattō (Shoatto) - "Rozpoczynający miecz"
左刀 Satō - "Lewy miecz"
右刀 Utō - "Prawy miecz"
当刀 Ataritō - "Trafiający [celujący] miecz"
陰陽進退 Inyō Shintai - "Yin-Yang [do przodu i do tyłu]"
流刀 Ryūtō - "Płynny miecz"
順刀 Juntō (介錯 Kaishaku) - "Następujący miecz"
逆刀 Gyakutō (Gyakto) - "Przeciwstawny miecz"
勢中刀 Seichūtō - "Mocny miecz w środku"
虎乱刀 Korantō - "Wielka siła tygrysa"
抜刀 Battō (Nukiuchi) - „Dobycie i cięcie”, "Ciągnięcie i uderzenie"
陽進退替業 Inyō Shintai Kaewaza (Gyakute Inyo Shintai)- "Do przodu i do tyłu"
中伝 Chūden 長谷川英信流 Hasegawa Eishin-ryū (立膝の部 Tachihiza no bu)
Formy zostały zapożyczone ze stylu Hasegawa Eishin-ryū, który został utworzony w XVII wieku przez Hasegawa Chikaranosuke Eishin (Hidenobu). Hasegawa był siedemnastym Soke szkoły Musō Jikiden Eishin-ryū.
- Iai Hiza:
横雲 Yokogumo - "Brzeg Chmur", "Boczny Obłok"
虎一足 Tora issoku (Toraisoku) - „Kroki tygrysa”, "Jeden krok tygrysa"
稲妻 Inazuma - „Błyskawica”
浮雲 Ukigumo - „Płynące chmury”
山颪 Yamaoroshi - „Górski wiatr”
岩浪 Iwanami - „Fale rozbijające się o skały”
鱗返 Namigaeshi - „Powracająca fala”
浪返 Urokogaeshi - „Wywrócenie rybiej łuski”, "Odwrócona łuska"
滝落 Takiotoshi - „Wodospad spadający kaskadą”
- Seiza
抜打 Nukiuchi - „Dobycie i cięcie”
奥伝 Okuden 奥居合 Okuiai (奥居合の部 Okuiai no bu)
Zwany także "poziomem sekretnym", lub "duchowym, wewnętrznym przekazem". Lista form została podzielona według kryterium pozycji z jakiej rozpoczyna się forma: suwari-waza - pozycja siedząca i tachi-waza - pozycja stojąca.
座業 Suwariwaza
向払 Kasumi - „Zamglenie”, "Śpiący piorun"
柄留 Sunekakoi (Sunegaoki) - „Obrona golenia, piszczela”
向詰 Shihogiri - „Poczwórne cięcie”
両詰 Tozume - „Zablokowany przy drzwiach”
両詰 Towaki - „Przy drzwiach”
四角 Tanashita - „Pod występem”, "Pod podłogą"
棚下 Ryozume - „Zablokowany z obu stron”
虎走 Torabashiri - „Biegnący tygrys”
暇乞 Itomagoi 1 - „Wizyta pożegnalna”, "Pożegnanie"
暇乞 Itomagoi 2 - „Wizyta pożegnalna”, "Pożegnanie"
暇乞 Itomagoi 3 - „Wizyta pożegnalna”, "Pożegnanie"
立業 Tachiwaza
行連 Yukizure (Ikizure, Yukitsure) - „Eskorta”, "Towarzystwo dwóch osób"
連達 Tsuredachi (Rentatsu) - „Towarzysze”
惣捲 Somakuri - „Wokół”, "Wszystko razem"
惣留 Sodome - „Zaprzestanie wszystkiego”
信夫 Shinobu - „Skradając się”, "Całkiem cicho"
行違 Yukichigai - „Mijając się”, "Iść w złym kierunku"
袖摺返 Sodesurigaeshi - „Wywinięcie rękawów”
門入 Mon-iri - „Wchodząc w bramę”
壁添 Kabezoi (Kabezoe) - „Przy ścianie”
受流 Ukenagashi - „Płynący blok”, "Otrzymywanie i płynne oddawanie"
両ひ引連 Ryohihikitsure (Ryoshihikitsure) - "W towarzystwie dwóch samurai"
追掛切 Oikakegiri - "Iść za kimś i ciąć"
Gishiki - Ceremonia
Formy Kenjutsu (Kumitachi) w szkołach Iaido
Współcześnie praktycznie nie są nauczane.
Tachi Uchi no Kurai - (12 form w pozycji stojącej, tachi kontra tachi)
Kurai Tori - (9 form w pozycji stojącej, tachi kontra tachi)
Tsume Iai no Kurai - (11 form w pozycji iai hiza, tachi kontra tachi)
Daisho Tsume - (8 form w pozycji iai hiza zwykle nieuzbrojony przeciwko tachi)
Daisho Tachi Tsume - (7 form, 6 w pozycji iai hiza 1 stojąca, nieuzbrojony przeciwko tachi)
Tsume no Kurai - (7 form w pozycji iai hiza przeciwko stojącemu przeciwnikowi)
Daikendori - (10 form, 6 daito kontra daito oraz 4 formy and shoto kontra daito)
Iaido i Iai-jutsu - Podstawy sztuki szermierczej
Seiza
Seiza (jap. 正座 siedzieć we właściwy sposób, siedzieć jak skała) - tradycyjny sposób siedzenia stosowany w Japonii w pomieszczeniach z tatami. Tułów wyprostowany, pośladki oparte na piętach. Kolana zgięte, stopy obciągnięte. Wierzch stopy i frontalna część łydki tworzy powierzchnię styczną z podłożem. Taki sposób siadania jest stosowany także poza Japonią, w miejscach gdzie seiza odgrywa ważną rolę w wielu dziedzinach życia po dziś dzień. Odnosi się to m.in. do medytacji zazen i japońskich sztuk walki.
Sprzęt do ćwiczeń:
Bokken lub Bokuto – drewniana atrapa miecza katana długość około 1 m, a dokładnie od ziemi do pępka część chwytna 25-27 cm (na trzy-cztery pięści), waga 500-600 gram.
Bokken suburi-to – długość około 114-120 cm., waga od 1.200 do nawet 1.500 gram.
Bokto – bokken wraz z tsuba i najczęściej plastikową saya.
Iaito – replika miecza katana z tępą klingą wykonaną ze stopów metali nieżelaznych.
Katana – miecz samurajski z ostrą klingą.
Ubiór do ćwiczeń:
Keikogi – bluza, górna część ubioru samuraja, podobna krojem do judo-gi lub karate-gi. W wersji ceremonialnej posiada szerokie rękawy.
Hakama – bardzo szerokie spodnie. Szerokość nogawki około 70 cm.
Obi – pas do zatknięcia miecza katana. Szerokość 8-10 cm, długości około 4,5 m.
Tabi – białe skarpety ze wzmocnioną podeszwą i przeszytym wycięciem na duży palec u nogi.
Współcześnie najczęściej ćwiczy się w strojach czarnych, jednak w tradycyjnej dawnej Japonii ubiór wojownika ćwiczącego Iai-jutsu bywał najczęściej w odcieniach granatu, ciemno-niebieskiego, a także zielonkawo-błękitnego i oliwkowego.
Komendy w Dojo:
Dojo – sala ćwiczeń
Rei – ukłon
To-rei – ukłon końcowy
Yame – przerwać ćwiczenia
Hajime – zaczynać
Domo arigato gozaimasu – dziękuję bardzo za naukę
Sensei – nauczyciel, instruktor
Formy:
Kata – formy, ćwiczenia formalne, układy technik
Keiko – ćwiczenia formalne z partnerem – walka umowna
Pozycje:
Za-zen – pozycja klęczna
Iai-za - siad na lewej stopie
Tate-hiza – pozycja klęczna na jednym kolanie
Jodan no kamae – górna pozycja miecza
Chudan no kamae – środkowa pozycja miecza
Gedan no kamae – dolna pozycja miecza
Hasso no kamae – górna, boczna pozycja miecza
Waki no kamae – dolna, boczna pozycja miecza
Cięcia i inne ruchy miecza:
Kiri – cięcie
Tsuki – podcięcie
Kiri oroshi – cięcie pionowe z góry na dół
Kesa kiri – cięcie ukośne
Kiri tsuke – cięcie poziome
Nuki tsuke – cięcie poziome, punktowe zaraz po dobyciu miecza z saya
Furi kaburi – ruch podniesienia miecza do pozycji Jodan no kamae
Saya banare – moment wyjścia kissaki z saya
Chiburi – strzepnięcie krwi z klingi miecza
Noto – schowanie miecza do saya (pochwy)
Określenia kierunków:
Mae – do przodu
Migi – w prawo
Hidari – w lewo
Ushiro – do tyłu
Age – w górę
Shomen – przed siebie
Słowniczek Iaido alfabetycznie
ashi sabaki - praca nóg
atemi - uderzenie
ayumi ashi - krok przestawny
batto - zestaw podstawowych cięć
bokken - drewniany miecz
budo - sztuki walki (droga samuraja)
bushido - kodeks rycerski
chudan no kamae - postawa środkowa
dai sho - para mieczy (długi i krótki)
daito - długi miecz
dan - stopień mistrzowski
do - droga
gedan no kamae - postawa niska
gorin no sho - "Księga pięciu kręgów" pióra Miyamoto Musashiego
hakama - szerokie spodnie
hamon - linia hartu na głowni miecza
hanshi - tytuł mistrza sztuk walki
happo - osiem kierunków
hara - środek ciężkości
hasso no kamae - postawa z mieczem uniesionym pionowo
hidari - lewa strona
hidari kesagiri - lewe ukośne cięcie
iai - sztuka szybkiego dobywania miecza
jodan no kamae - postawa z mieczem uniesionym nad głową
jutsu - sztuka, technika
kabuto - hełm
kaiden - wtajemniczenie
kakarigeiko - ćwiczenie ciągłego ataku
kamae - postawa
katana - miecz samurajski
keiko - trening
keiko gi - bluza treningowa
kendogu - zbroja do treningu Kendo
kenjutsu - sztuka walki mieczem
maai - dystans między przeciwnikami
migi - prawa strona
noto - chowanie miecza do saya
sage to - postawa z mieczem trzymanym przy lewym biodrze
seiza - postawa siedząca
sensei - instruktor, nauczyciel
shizentai - naturalna postawa stojąca
suburi - zestaw ćwiczeń władania mieczem
tachi - długi miecz
tameshigiri - próba jakości głowni
tori - osoba broniąca się
tsuba - garda miecza
tsugi ashi - krok dostawny
tsuka - rękojeść miecza
tsuka gashira - koniec rękojeści
tsuki - pchnięcie , uderzenie
uke - osoba atakująca
waki kamae - postawa z mieczem schowanym za sobą na wysokości biodra
wakizashi - miecz średniej długości
Yagyu Shingen Ryu - Szkoła Walki
Katana - japońska szabla samurajska zwana mieczem
Katana (jap. 刀) – tradycyjna japońska szabla przez wielu zwana mieczem o długości głowni powyżej 60 cm, jednosiecznej, o kształcie lekko wygiętym do góry i zaokrąglonym lub ściętym sztychu. Jelec (jap. 鍔 lub 鐔 tsuba) tej broni ma kształt bogato zdobionej tarczki (gardy). Rękojeść (jap. 柄 tsuka) wykonana jest z wydrążonego drewna lub miedzi, z oplotem jedwabnym lub w przypadku tradycyjnych katan z oplotem ze specjalnie preparowanej cienkiej i wytrzymałej na warunki atmosferyczne i uszkodzenia mechaniczne skóry rekina z elementami dekoracyjnymi. Z formalnego punktu widzenia jest to rodzaj szabli.
Szabla (ang. sabre, ros. sablja, niem. säbel, fr. savra) jest zaliczana do kategorii długiej siecznej broni białej. Wyróżnia się jednosieczną, z wygiętą głownią. Szabla może w końcowej części być obosieczna, czyli posiadać tzw. pióro. Przeznaczona do zadawania cięć i sztychów (kłucia). Miecz to biała broń sieczna, charakteryzująca się prostą głownią, zwykle obosieczną i otwartą rękojeścią. W zależności od typu, miecz trzymany był jedną ręką (większość mieczy) lub dwiema rękami. Formalnie katana jest szablą, ale używa się ją najczęściej oburącz i walczy podobnie jak mieczem, a niektórzy klasyfikują japońską katanę jako osobny gatunek ani szabli ani miecza. Przeznaczeniem miecza jest zadawanie ran rąbanych a szabli ran ciętych. Trzeba jednak przyznać, że katana posiada i pewne cechy szabli i pewne cechy miecza, konstrukcją i zastosowaniem jednak najbardziej przypomina szablę.
Tsuba (鍔) to garda japońskiej szabli oraz mieczy (katana, wakizashi, tanto) lub broni drzewcowej (yari, naginata) — część odpowiadająca za ochronę ręki przed ześlizgnięciem się z rękojeści na głownię (ostrze) szabli czy miecza i ostrza przeciwnika w kierunku przeciwnym. Pełniła także wiele dodatkowych funkcji: pozwalała wyważyć miecz, mówiła o statusie społecznym posiadacza, a podczas zwarcia chroniła rękę przed cięciem przeciwnika. Tsubę najczęściej wykonywano ze stopów miękkich metali — miedzi, srebra, złota, także z brązu; rzadziej ze stali. W najprostszej formie tsuba była pozbawioną ozdób metalową płytką. Zdarzały się jednak także tsuby ozdobne — wówczas powlekano je materiałem zdobiącym oraz wycinano w nich dekoracyjne otwory. Styl zdobienia zmieniał się z czasem, zależał od regionu geograficznego oraz wyobraźni twórcy.
Tsuka (jap. 柄 dosł. rękojeść) – rękojeść japońskich szabli i mieczy wykonana zwykle z wydrążonego drewna lub miedzi z bawełnianym, skórzanym lub jedwabnym oplotem tsukaito lub tsukamaki i elementami dekoracyjnymi. Tsuka zakończona jest kashira, a w miejscu połączenia z tsubą (jap. 鍔) ma fuchi (jap. 縁 dosł. brzeg). Na tsuce znajduje się strój miecza (jap. 拵え koshirae) - oplot tsukamaki, a pod nim zwyczajowo skóra rekina lub płaszczki (np. manty, samegawa).
Historia japońskiej szabli
Pierwsze szable oraz miecze tego typu pojawiają się pod nazwą Kara-tachi już około 646 roku e.ch., jako wersje rozwojowe importowanych chińskich mieczy ze stali. Zbliżone były kształtem, lecz nie posiadały jeszcze charakterystycznego zdobnictwa i jelca tarczkowego. Dopiero w okresie Muromachi (1392-1573) pojawia się miecz podobny do tradycyjnej katana, zwany uchigatana (w wolnym tłumaczeniu "miecz uderzeniowy"). Pod koniec tego okresu staje się on ulubioną bronią bojową samurajów. Istnieje jeszcze wiele innych wersji mieczy oraz szabli z tego okresu, ale różnice pomiędzy nimi są zazwyczaj kosmetyczne.
W okresie Edo (1603-1868) następuje usystematyzowanie produkcji mieczy i szabli. Powstaje szereg praw regulujących sposoby noszenia i używania broni. Powstaje określenie daishō. Wyodrębniają się rodziny płatnerskie specjalizujące się w produkcji katana. To właśnie w tym okresie powstaje większość tradycyjnych nazw.
Różnice między mieczami tachi a katana wynikają przede wszystkim ze sposobu noszenia broni – tachi noszony był na dwóch rapciach ashi ostrą stroną głowni ku dołowi i używany w przypadku stosowania zbroi. Katana – noszona przy normalnym ubraniu, a zatem bez rapci, przetknięta przez pas (kaku-obi) ostrą stroną głowni ku górze. Sposób noszenia wpłynął nie tylko na strój (koshirae) a w szczególności na pochwę saya, która w przypadku tachi miała specjalne dodatkowe pierścienie ale także na samo ostrze, które przy tachi było zwykle bardziej wygięte.
W pochwie mieczy mniej zamożni posiadali schowki na dodatkowe akcesoria: kozuka, kodachi, kogai, waribashi i umabari. Bardziej zamożni, mogący sobie pozwolić na krótszy miecz wakizashi lub sztylet tanto, akcesoria te przechowywali przy nich. Krótszy miecz lub sztylet można było nosić zawsze ze sobą, a dłuższy zostawiało się w specjalnym miejscu przed wejściem do wnętrza domostwa.
Edykt Haitō-rei z 1876 zabronił posiadania broni wszystkim Japończykom, z wyjątkiem wojska i policji. Umiejętności władania tą bronią zanikały i przekształciły się w szermierkę sportową (kendō) oraz w szermierkę medytacyjną (iaido). Do 1933 nie wytworzono żadnego tradycyjnego miecza katana. Miecze guntō, używane przez wielu japońskich oficerów w czasie II wojny światowej były stylizowane właśnie na katana okresu Edo.
Przed II wojną światową wznowiono naukę szermierki bojowej w Akademii Wojskowej Toyama. Z niej to powstał nurt Toyama-ryū obecnie stosowanej szermierki bojowej (battodō), a z powiązania z iaijutsu powstało iaidō.
Dzisiaj miecze japońskie dzieli się na stare – historyczne – kolekcjonerskie, na tworzone obecnie w Japonii zwane nihontō oraz na tworzone z zachowaniem wszelkich restrykcji technologicznych poza granicą Japonii. Prócz tego oferuje się wiele replik i podróbek ze stali nierdzewnej oraz miecze wytwarzane innymi (bardziej zaawansowanymi) technologiami, które choć podobnie wyglądają nie są zaliczane do mieczy japońskich. Wytwarzanie nowych mieczy w Japonii jest obwarowane narzuconym przez rząd limitem rocznym.
W Japonii obowiązuje również nakaz niszczenia mieczy guntō, jako że ich produkcja miała charakter masowy i nie spełniała standardów jakości przyjętych dla broni kutej ręcznie. Poza Japonią mieczy guntō jest jednak bardzo wiele, zwłaszcza w USA, przywiezionych po II wojnie światowej przez amerykańskich żołnierzy.
Proces wytwarzania katany
Ostrze katany wytwarzane było przez płatnerza (katana-kaji). W ciągu wielu dni kucia, a następnie zgrubnego szlifu strugami nazywanymi sen, następnie (opcjonalnie) wykonywano zbrocze (bo-hi) (trwa to ok. 3 dni). Następnie ostrze hartowano.
Do wykonania katan najwyższego gatunku do tej pory używa się unikatowej stali. Produkuje się ją 2-3 razy w roku z żelaza wypłukiwanego w postaci czarnego "piasku" pochodzącego z górskich strumieni. Proces ten wykorzystywany jest w tworzeniu mieczy tylko w Japonii. Polega on na wytapianiu żelaza (przez trzy doby, w specjalnym piecu) z węglem drzewnym co nadaje stali specyficznych właściwości. Stal powstała z tego wytopu nazywa się tama-hagane. Część stali kruchej i twardej używa się na ostrza, część twardej, lecz wytrzymałej na warstwę pod ostrzem, część plastycznej na rdzeń. Te trzy rodzaje stali wybierane są metodą porównawczą przez płatnerza z kęsów powstających podczas danego wytopu.
W najprostszym wypadku ze zwykłej gąski stali formowano długi pręt, który następnie przecinano, nakładano na siebie dwie połówki i sklepywano na powrót w pręt. Był on następnie wielokrotnie podgrzewany w palenisku. Taki wielokrotny proces przecinania i sklepywania powodował, że ostrze miało konstrukcję laminatu (wielu warstw) stalowego, co przyczyniało się do zwiększenia wytrzymałości bez utraty elastyczności. Właśnie wzór utworzony podczas skuwania, jest charakterystyczny dla mieczy japońskich, ponieważ początkowa, gąbczasta postać stali wymusza tego typu obróbkę.
Charakterystyczny wygięty kształt ostrza spowodowany jest obróbką temperaturową w ostatniej fazie formowania głowni. Polega ona na zmianie czasu studzenia krawędzi ostrza (yakiba) w stosunku do reszty (ji-hada), przez co uzyskuje się różne twardości, odpowiednio około 60 HRC i 40 HRC. Zmiana temperatury uzyskiwana jest przez pokrycie krawędzi tnącej ostrza wodnym roztworem gliny. Powstałe w tym procesie na płaszczyźnie klingi zafalowania (odbicie zasięgu gliny) nazwane zostały "podpisem miecza" (hamon). Należy pamiętać, że kowal hartował miecz w wodzie, czasem poprzedzonej filmem olejowym, nigdy nie stosował metod typu "metoda hartowana tradycyjną techniką gaszenia w oleju dla zróżnicowania stref hartowania". Warto też wspomnieć że Chińczycy zaczęli dodawać do oferty miecze z damastu, co również jest niezgodne z japońską tradycją.
Teraz surową klingę przejmował szlifierz (togimono-shi) który ręcznie za pomocą zestawu kamieni wodnych modelował, ostrzył i w końcu polerował powierzchnię. W nowoczesnym lustrzanym stylu polerowania stosuje się jeszcze igły stalowe.
Ukończoną głownię umieszczano w tymczasowej rękojeści i wykonywano próbę cięcia. Wynik, wraz z potwierdzeniem miejscowego shoguna zapisywano na cienkiej kartce papieru ryżowego i umieszczano w rękojeści docelowej (tsuki). Jelec tarczowy (tsuba) był wytwarzany przez odrębnych rzemieślników i można go było wymieniać.
Ponieważ za właściwy miecz – duszę samuraja – uważano tylko klingę, mogła ona posiadać różne stroje (koshirae): domowy, podróżny, ceremonialny – zawsze składające się z pasujących stylem rękojeści, jelca i pochwy (saya). Bardzo często stosowano też specjalny strój do przechowywania zwany shira-saya wykonywany z czystego drewna bez żadnych elementów ozdobnych lub z innego materiału. Dzięki prostocie shira-saya oglądający miecz mógł skupić się tylko i wyłącznie na walorach ostrza, ponieważ jego wzroku nie odciągały elementy oprawy.
Rękojeść użytkową wytwarzano z odmiany magnolii japońskiej nazywanej "ho". Dwa wyżłobione elementy boczne były sklejane za pomocą kleju ryżowego. Następnie przykładano nań skórę płaszczki (same). Od strony wystającego ostrza zakładano metalowy lub rogowy pierścień wzmacniający (fuchi) z drugiej strony zakańczano takim samym kapturkiem (kashira). Powierzchnię pomiędzy pierścieniem a kapturkiem najczęściej pokrywano oplotami materiałowymi z bawełny lub jedwabiu (ito). Pod oplot wkładano zwykle dwa menuki, ozdoby które mogły albo zasłaniać otwory kołków mocujących klingę (mekugi) albo przez podniesienie oplotu wypełniać wnętrze trzymającej rękojeść dłoni. Miecz umieszczany był w drewnianej pochwie (saya), która była pokrywana laką, czasem ozdabiania na różne sposoby.
Tachi
Tachi (太刀, たち) – wczesna nazwa miecza japońskiego. Miecz żelazny, jednosieczny. Używany od około VIII wieku e.ch., aż do końca XIX wieku. Broń używana m.in. przez Musashi Miyamoto. Broni tej używali często samuraje.
No-dachi
Nodachi (野太刀, のだち), dużych rozmiarów (najczęściej około 1,4 metra) miecz dwuręczny wykorzystywany w feudalnej Japonii do walki w polu, od czego zaczerpnął on także swoją nazwę (no to w języku japońskim pole). Często nazwa nodachi jest używana zamiennie z ōdachi jednak o ile ōdachi to termin który może odnosić się do dowolnego typu dużych mieczy tak nodachi to konkretny rodzaj miecza o określonym przeznaczeniu.
Nodachi było zbliżone wyglądem i wykonaniem do tachi lecz przewyższało je długością: ostrze rzadko mierzyło poniżej 3 shaku, a rękojeść 1 shaku, co razem daje nie mniej jak 120 cm.
Miecz ten był wykorzystywany, z racji swoich rozmiarów jedynie przez piechotę oraz wyłącznie na otwartej przestrzeni, najczęściej przeciwko kawalerii. Głównym celem ataku było wykorzystanie siły i przyspieszenia miecza do zrzucenia jeźdźca z konia lub wręcz połamania nóg wierzchowca w celu uziemienia przeciwnika.
Nodachi były jednak rzadko spotykanymi mieczami, z kilku prostych powodów:
- trudność wykucia i zahartowania tak długiego ostrza,
- ogromna siła potrzebna do prawidłowego władania mieczem,
- mniejsza efektywność w porównaniu do naginaty czy nagamaki które spełniały podobne role na polu walki.
Nodachi były noszone na różne sposoby. W zależności od potrzeby czy zamiarów mógł być zatknięty za pas, oparty o ramię czy też przewieszony przez plecy. Wydobycie także mogło wyglądać różnie, od zwykłego wydobycia z saya (pochwy), poprzez odrzucenie jej na bok, aż do rzuceniem nią w przeciwnika w celu uzyskania chwili przewagi.
Z powodu imponujących rozmiarów, nodachi upodobało sobie wielu artystów, którzy na swoich obrazach o tematyce batalistycznej często przedstawiali dzierżących je wojowników.
Prawdopodobnie najsławniejszym szermierzem posługującym się nodachi był żyjący w XVII w. Sasaki Kojirō który z użyciem tego miecza stoczył (przegrany) pojedynek z Musashi Miyamoto, uznawanym za najwybitniejszego japońskiego szermierza.
Współcześnie niewiele jest szkół walki uczących posługiwania się nodachi, jedną z nich jest Kage-ryū w której zamiast nazwy nodachi używa się zamiennie choken.
Tantō
Tantō (jap. 短刀) - sztylet japoński z jedno lub obosiecznym ostrzem, o długości od 15 do 30 centymetrów. Głownia była przeznaczona przede wszystkim do pchnięć, lecz można nią było także z powodzeniem ciąć. W zależności od rodzaju mógł być noszony jako shōtō w daishō, zastępując wakizashi lub też jako samodzielny oręż, często ukrywany w fałdach obszernych szat zarówno przez mężczyzn jak i kobiety. Istniało wiele rodzajów tej broni: niewielkich sztyletów używanych do obrony (także przez kobiety, często tzw. "broń ostatniej szansy"), noży do rytualnego samobójstwa (seppuku) oraz ciężkich odmian służących do przebijania zbroi (ō-yoroi), zwanych yoroi-dōshi.
Ze względu na różnorodność zastosowanych opraw (koshirae), tantō można z grubsza podzielić na następujące rodzaje:
aikuchi - rodzaj tantō pozbawiony tsuby (jelec), fuchi stykało się w nim bezpośrednio z koiguchi (wejściem pochwy);
hamidashi - tantō z niewielką tsubą;
kaiken (także dawna forma zapisu: kwaiken) - krótkie tantō noszone w oprawie aikuchi lub shira-saya. Używany był przez kobiety do samoobrony lub do odebrania sobie przez nie życia, ale także do walki w wąskiej przestrzeni.
Wakizashi
Wakizashi (jap. 脇差) - krótki japoński miecz jednosieczny (broń biała). Posiada głownię o długości 30-45 cm, w większości posiadającą wzdłużną, wzmacniającą krawędź zwaną shinogi. Przy pochwie wakizashi noszono krótki nożyk, szpikulec kogai i pałeczki wari-kogai. Rękojeść wakizashi nosi nazwę tsuka, a charakterystyczny wzór na niej to uchi-himo (uchi = atak, himo = sznurek, linka).
Wakizashi była bronią bardzo popularną wśród zamożnego chłopstwa, gdyż w przeciwieństwie do katany była dla nich dozwolona. Miecz ten tworzy wraz z dłuższą od niego kataną zestaw o nazwie daisho. Tylko samuraj miał prawo do noszenia dwóch mieczy (katany i wakizashi) jednocześnie.
Zanbatō
Zanbatō (jap. 斬馬刀?) – broń, której nazwa znaczy po japońsku "miecz tnący konie". Wyglądem przypomina No-dachi czy odachi. Mająca ponad 2,5 m długości broń biała noszona na plecach była używana zarówno do walki na koniu jak i na polach bitew.
Bokken czyli Bokuto
Bokken (jap. 木剣 bokken) lub lepiej bokutō, 木刀 – drewniany miecz do ćwiczeń, zwykle o kształcie katany, lecz czasem również wakizashi lub tantō. Bokken nie powinien być mylony z shinai, bambusowym mieczem używanym w kendo. Bokken jest terminem ukutym przez Europejczyków, w samej Japonii drewniane miecze ćwiczebne określa się terminem bokutō (bokutō (jap. 木刀 dosł. „drewniany miecz”), zazwyczaj nie posiadającym krzywizny.
W średniowiecznej Japonii bokutō był używany przez wojowników podczas treningów. Musashi Miyamoto, legendarny mistrz kenjutsu, był znany z pokonywania w pełni uzbrojonych przeciwników przy użyciu tylko jednego lub dwóch takich drewnianych mieczy. Według jednej z legend, pokonał on Sasaki'ego Kojirō przy pomocy bokutō, które sam zrobił z wiosła podczas podróży łodzią na umówioną wyspę, gdzie miał odbyć się ich pojedynek.
Bokken jest wykonany z jednego kawałka drewna, którego rodzaj decyduje (obok zdolności twórcy) o jakości miecza. Obecnie, prawie wszystkie produkowane masowo, niedrogie bokkeny robi się z niskiej trwałości drewna (najczęściej jest to czerwony dąb północnoamerykański lub azjatycki, które różnią się od siebie nieznacznie wytrzymałością włókien). Są przez to bardzo podatne na uszkodzenia i złamania. Z tego powodu najlepiej używać ich do ćwiczeń nie związanych z walką (np. kata).
Lepsze rodzaje drewna, jak amerykański biały dąb, znany również jako kashi (nie należy go mylić z japońskim białym dębem znanym pod nazwą shiro-kashi), są o wiele mocniejsze w porównaniu z czerwonym dębem i o wiele lepiej sprawdzają się jako materiał na bokkeny. Innym dobrym wyborem jest hikora, posiadająca bardzo dobrą twardość i wytrzymałość przy zachowaniu niskich kosztów produkcji. Należy jednak pamiętać, że przy praktyce kumite każde drewno po jakimś czasie zaczyna pękać.
Używanie egzotycznego, twardego drewna nie jest nietypowe przy konstrukcji drogich bokkenów. Niektóre z nich robione są z brazylijskiej jatoby. Bokkeny wykonywane z tropikalnego drewna są zwykle ciężkie, a przez to pożądane przez wielu użytkowników pomimo ich kruchości. Wiele konstruowanych z tych materiałów mieczy nadaje się do samotnego treningu, ale już nie do ćwiczeń w parach.
Bokkeny nigdy nie były robione z bambusa; służy on natomiast do konstrukcji shinai, miecza używanego w kendo.
Rodzaje bokkenów
- daitō lub tachi (w kształcie katany) - długi miecz;
- shōtō, ko-dachi lub wakizashi-bō (w kształcie wakizashi) - krótki miecz;
- tantō-bō (w kształcie tantō) - sztylet.
Osobnym rodzajem bokkena jest suburitō, które może występować w kształcie daitō oraz shōtō. Stosowany jest on do samotnego treningu poprawiającego zdolności używania zwykłego bokkena i rozwijającego masę mięśniową wojownika.
Bokken może również być tworzony na kształt innych japońskich broni, np. nagamaki, no-dachi, yari, naginaty czy kamy.
Broń ta używana była (i jest nadal) w ćwiczeniach szermierki mieczem japońskim kenjutsu ze względu na bezpieczeństwo, ponieważ każdy błąd popełniony podczas ćwiczeń zwykłym mieczem, może skończyć się śmiercią (i często tak się kończył). Na potrzeby kendo, szermierki sportowej, wymyślono shinai, będący elastycznym zwitkiem bambusowych listewek, ponieważ bokken może stanowić groźną i śmiertelną broń: legendy japońskie mówią o mistrzach, którzy zwyciężali za pomocą bokkena pojedynki z przeciwnikiem uzbrojonym w prawdziwy, ostry miecz.
 |
| Mistrz Mohandżi ćwiczy japońską kataną |
LINKI
Dojo - miejsce ćwiczeń i ceremonie w sztukach walki
Shobu-Aiki sztuka walki Aiki-Budo
Jaką sztukę walki wybrać dla dziecka
Ciekawe czy w Polsce istnieją szkoły uczące szermierki japońskiej...
OdpowiedzUsuń