Zielone dachy - urban farming

Zielone dachy - Urban farming - Ogrody dachowe 

Niewykorzystane obszary miejskie, jakimi są dachy płaskie wieżowców oraz budynków wielorodzinnych, mogą być zagospodarowane pod lokalną i zrównoważoną produkcję żywności. Lokalna produkcja warzyw i owoców ma wpływ na promowanie zdrowego trybu życia oraz budowanie sieci społecznych. Urban farming jest częścią zrównoważonego rozwoju miast, stanowiącego przeciwwagę do postępującego zagęszczania ich struktury. Proces lokowania produkcji na terenie miast, poprzez zmniejszanie nakładów na transport ma także znaczny wkład w ochronę klimatu. Zagospodarowywanie dachów oferuje znacznie więcej korzyści, np. mogą one być wykorzystywane jako dodatkowe miejsce do uprawiania sportu lub jako naturalne miejsca spotkań mieszkańców. „Urban farming” to popularny w cywilizowanym świecie trend rozwoju miast i osiedli mieszkaniowych, w myśl którego mieszkańcy wielkich miast powinni wykorzystywać swoją najbliższą przestrzeń dla celów rolniczych – zakładać ogrody i miniaturowe uprawy warzyw i owoców. 

Zielone dachy - dacze na bloku z wielkiej płyty

Zielony dach – (dach odwrócony) to specjalne pokrycie dachowe, składające się z wielu warstw struktury z umieszczonym na jej wierzchu podłożem gruntowym, na którym dozwolone jest sadzenie roślin. Inwestycja w ten rodzaj pokrycia wiąże się z dodatkowymi kosztami wynikającymi ze specyfiki jego instalacji na dachu. O opłacalności inwestycji w tego typu rozwiązanie świadczą jego liczne zalety ekologiczne. Zielone dachy nie tylko pięknie wyglądają, ale oferują wiele korzyści i pozwalają zaoszczędzić pieniądze. Dachy zielone znacznie podnoszą wartość budynków i dają szereg ekologicznych korzyści takich jak obniżanie temperatury powietrza, wytwarzanie tlenu, regulacja wilgotności powietrza, pochłanianie pyłów oraz retencja wód opadowych. Administratorzy osiedli mieszkaniowych, spółdzielni mieszkaniowych i innych podobnych podmiotów powinni zadbać, aby nie tylko dachy w Polsce były zielone, ale także aby grunty znajdujące się sąsiedztwie bloków były naturalnymi ogrodami, dobrze zagospodarowanymi, także przez lokatorów mieszkań na parterze, co także podnosi znacznie wartość mieszkania w bloku, jeśli jest ono połączone z ogródkiem przy bloku, tak jak to jest w cywilizowanym świecie! 

Istnieją różne podejścia do zakładania ogrodów warzywnych na dachach, począwszy od osób chcących założyć ogród na własnym, zazwyczaj niewielkim, dachu prywatnym, a skończywszy na grupach osób zainteresowanych produkcją typu szklarniowego. Prawie każdy z pomysłów jest możliwy do zrealizowania. W zależności od potencjalnego obciążenia powierzchni, strategii nawadniania oraz planowanej hodowli konkretnych gatunków warzyw i owoców. Wszystkie polskie spółdzielnie mieszkaniowe i firmy deweloperskie budujące lub wynajmujące mieszkania powinny zostać zobligowane do utworzenia na dachach zielonych przestrzeni wypoczynkowych lub małych ogródków dla swoich lokatorów. Zagospodarowywanie dachów oferuje znacznie więcej korzyści, np. mogą one być wykorzystywane jako dodatkowe miejsce do uprawiania sportu lub jako naturalne miejsca spotkań mieszkańców, nie tylko jako przestrzeń dla zieleni i upraw ogródkowych. 

Zielone dachy na Wyspach Owczych

Zielone dach chronią membranę dachową przed ekstremami temperaturowymi, gradem i czynnikami atmosferycznymi przedłużając tym samym jej żywotność. Zielone tarasy na dachach odciążają kanalizację miejską w szczególności przy silnych opadach. Struktura i roślinność zielonego dachu zatrzymują rocznie 40-99% opadów, a następnie wyparowują je do atmosfery. Zielone dach efektywnie ochładzają budynki, dostarczają wody do atmosfery i wyłapują drobne zanieczyszczenia powietrza. Przy naruszeniu równowagi biologicznej zielone dachy mogą stanowić pewien środek zaradczy, mianowicie są one przestrzenią życiową dla wielu gatunków zwierząt. Zielone dach umożliwiają podwójne wykorzystanie gruntu, raz zakupiony drogi teren budowy może być wykorzystany dwukrotnie. Zielone tarasy stwarzają dodatkową przestrzeń do życia i wypoczynku mieszkańców. Zielone dachy są coraz częściej rozpatrywane jako potencjalne narzędzie przeciwdziałania problemom urbanizacyjnym oraz narzędzie pozwalające na osiągnięcie wielu korzyści ekologicznych, hydrologicznych, czy estetycznych. 

Zalety zielonego dachu:

- może on stanowić miejsce wypoczynku

- bardzo dobrze tłumi wszelkie hałasy, wycisza wnętrze domu 

- zimą zapobiega dużym stratom cieplnym zaś latem chroni przed nadmiernym nagrzewaniem się budynku 

- posiada znacznie dłuższą trwałość 

- filtruje zanieczyszczenia z powietrza i produkuje tlen 

- pomaga ograniczyć występowanie zjawiska tzw. „miejskiej wyspy ciepła” 

Zielony dach może zostać położony jedynie na powierzchni o płaskiej konstrukcji, która posiada spadek od 2 do 30%. Najważniejsze znaczenie dla wygody użytkowania zielonego dachu ma sposób jego wykonania.

Kolejność ułożenia warstw zielonego dachu (od góry):

- warstwa roślinna – umożliwia prawidłowy rozwój wszelkiego typu roślinom

- warstwa filtrująca – zabezpiecza ona drenaż przed zanieczyszczeniem

- warstwa drenażu – zbiera i odprowadza wodę

- warstwa zabezpieczająca – ochrania niższe warstwy przed rozwojem korzeni

- warstwa termoizolacyjna - zapewnia izolację cieplną dodatkowo odprowadza resztki wody

- warstwa hydroizolacyjna – zabezpiecza strop przed przeniknięciem do niego wilgoci

Najbardziej znanym przykładem wykorzystania zielonego dachu w Polsce jest dach Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. Teren dachu zagospodarowano tworząc na nim trzy zróżnicowane strefy roślinne poprzecinane alejkami spacerowymi z ławkami, a nawet strumykiem. Całkowita powierzchnia, na której została ona pokryta zielonym dachem to 1 ha. 

Zieleniec i trasa spacerowo-biegowa na dachu budynku

Jedną z największych zalet zielonych dachów, dla której powinny być one masowo stosowane w miastach, jest retencja i opóźnienie spływu wody opadowej. Zielony dach potrafi zgromadzić od 50 do 99% wody opadowej. Oznacza to, że do kanalizacji miejskiej spływa znacznie mniej wody niż z dachów nie pokrytych zielenią. Opóźnienie spływu wody opadowej oznacza, że szczytowa fala spływu zostaje przesunięta w czasie, co pozwala na odciążenie kanalizacji podczas ulewnych deszczy. Woda zgromadzona w warstwach zielonego dachu jest oddawana z powrotem do atmosfery, co sprzyja poprawie klimatu oraz obniża temperaturę otoczenia - zielony dach redukuje tzw. efekt miejskiej wyspy ciepła. Zielone dachy pochłaniają szkodliwe gazy, kurz i inne zanieczyszczenia środowiska miejskiego. Zielone dachy pełnią także funkcje termoizolacyjne, polegające na akumulacji ciepła zimą i chłodzeniu budynku latem.Redukcja kosztów związanych z ogrzewaniem, czy chłodzeniem może wynosić nawet 25% w porównaniu do tradycyjnych dachów. 

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U.2002 Nr 75 poz.690 z późn. zm.) dachy zielone pozwalają odzyskać w połowie utraconą pod zabudowę powierzchnię biologicznie czynną. Dla inwestorów oznacza to, że mają prawo zabudować większą powierzchnię działki, ponieważ mogą odzyskać część powierzchni biologicznie czynnej poprzez budowę zielonego dachu na budynku. Dachy pokryte roślinnością są doskonałym miejscem życia i schronieniem dla wielu gatunków flory i fauny. Dla mieszkańców stanowią doskonale miejsce zabaw, wyciszenia i ukojenia. Rozmiar i rodzaj korzyści z zastosowania zielonych dachów są zależne od typu zielonego dachu i jego budowy. 

Zielone dachy ekstensywne

Termin dachy ekstensywne oznacza pokrycie powierzchni dachowej niewysoką roślinnością odporną na trudne warunki środowiskowe. Dachy takie stanowią piękną ozdobę i alternatywę dla tradycyjnych szarych dachów. Dachy ekstensywne charakteryzują się niskim układem warstw, zazwyczaj do 15 cm wysokości, małą różnorodnością biologiczną, niewielkimi wymaganiami pielęgnacyjnymi, pełnią głównie funkcje etstetyczne i ekologiczne. Nie nadają się jednak do intensywnego użytkowania przez ludzi. Dachy ekstensywne spotkać można zazwyczaj jako zazielenienie:

- garaży

- wiat samochodowych

- altan ogrodowych

- drewutni

- dachów skośnych lub spadzistych 

Zabiegi pielęgnacyjne ograniczają się do nawodnienia dachu podczas jego zakładania oraz w okresie przedłużającej się suszy. Konieczność wejścia na dach związana jest jedynie z czynnościami kontrolnymi i konserwacją 1-2 razy w roku. Dobór roślinności warunkowany jest wytrzymałością roślin na możliwe okresy suszy. Bardzo dobrze sprawdzają się sukulenty takie jak rozchodniki. Jest to najpopularniejszy gatunek, spotykany niemal na każdym zielonym dachu. Bardzo dobrze swoje funkcje spełniają także mchy oraz niektóre byliny i zioła. 

Zielone dachy intensywne

Dachy intensywne to jakby przeniesienie tradycyjnych ogrodów z parteru na dach. Na dachach takich spotkać można krzewy, drzewa, oczka wodne, place zabaw, czy altany. Charakteryzują się one wysokim układem warstw, od 20 cm do nawet 2-3 m wysokości, dużą różnorodnością biologiczną, wysokimi wymaganiami pielęgnacyjnymi, pełnią funkcje estetyczno-rekreacyjne, oraz są dostosowane do użytkowania ich przez ludzi. Dachy intensywne to zazielenienia:

- tarasów wypoczynkowych

- balkonów

- płyt garażowych

- dachy apartamentów, czy hoteli

Zabiegi pielęgnacyjne są podobne jak przy tradycyjnych ogrodach. Konieczne jest nawadnianie, nawożenie, koszenie, czy pielenie. Zabiegi te powinny być wykonywane przynajmniej raz w miesiącu. Dobór roślin na dachy intensywne jest bardzo szeroki i uwarunkowany jest grubością warstwy substratu, w którym mają rosnąć rośliny. Optymalna grubość pod trawnik to 23 cm, natomiast pod krzewy, czy małe drzewa potrzeba już około 40 cm substratu. Przykładowe rośliny sprawdzające się w trudnych warunkach panujących na dachach:

- krwawnik pospolity

- goździk kartuzek

- kostrzewa owcza

- jałowiec pospolity

- wierzba uszata

- bukszpan wiecznie zielony

- dereń jadalny 

Ogrody warzywne na dachu

W miastach istnieje wiele tysięcy metrów kwadratowych niewykorzystanych i nieużytkowanych powierzchni, jak dachy budynków mieszkalnych, hal czy  supermarketów. Większość z nich pokryta jest jedynie hydroizolacją, a mogą być wykorzystane w funkcjonalny i estetyczny sposób. We współczesnym miejskim budownictwie utworzył się nowy trend, tzw. „Urban farming”. Stanowi on idealne rozwiązanie dla miast. Polega na wykorzystaniu powierzchni dachów do tworzenia ogrodów warzywnych. Zagospodarowanie dotychczas niewykorzystanych powierzchni generuje korzyści dla miasta, środowiska i ludzi. Ogrody warzywne na dachach zapewniają mieszkańcom dostęp do świeżej, własnoręcznie uprawianej, żywności. Dotychczas przywilej produkcji własnych warzyw, czy owoców był zarezerwowany dla mieszkańców wsi, mniejszych miejscowości, czy posiadaczy ogródków działkowych. 

Nawet domek na działkę może mieć zielony daszek

Ogrody na dachach pozwolą mieszkańcom miast na swobodny kontakt z naturą, który obecnie jest znacznie ograniczony. Własna produkcja i zbiór plonów są źródłem radości i zapewniają odpoczynek psychiczny od ciągłego zgiełku wielkomiejskich aglomeracji. Uprawa warzyw i owoców przynosi również korzyści miastom i środowisku. Zmniejsza się zapotrzebowanie na transport warzyw z okolicy, co redukuje zużycie paliwa i zanieczyszczanie środowiska spalinami. Ogrody takie pochłaniają hałas z otoczenia, wyciszając przestrzeń, przez co ludzie mogą efektywniej wypocząć. Uprawiać można wszelkie warzywa i krzewy owocowe. Ich dobór warunkowany jest grubością substratu, w którym rosnąć mają rośliny. 

W Polsce powinno się najlepiej ustawowo zobligować deweloperów budowlanych oraz spółdzielnie mieszkaniowe do zakładania zielonych dachów i ogródków dla lokatorów na dachach, a także do tworzenia ogródków przy blokach wraz z mieszkaniami na parterze we wszystkich spółdzielniach i wspólnotach mieszkaniowych! Zamiast niszczenia zielonej przestrzeni po 1989 roku, trzeba przestawić budownictwo i administrowanie budynkami na tory przyjazne człowiekowi i lokatorom, ekologiczne, zielone i przyrodoprzyjazne. 

****************************