Wspaniałe Stulecie - XVI wiek Osmanów

WSPANIAŁE STULECIE - XVI WIEK IMPERIUM OSMANÓW 

Wiek XVI to dla tureckiego Imperium Osmańskiego tak zwane Wspaniałe Stulecie - szczyt rozwoju i potęgi. Imperium Osmańskie (jako nazwa państwa pisane wielką literą, jako nazwa imperium dynastii Osmanów – małą; dla tego drugiego znaczenia synonimem jest nazwa imperium ottomańskie) – państwo tureckie na Bliskim Wschodzie, założone przez Turków osmańskich, jedno z plemion tureckich w zachodniej Anatolii, obejmujące w okresie od XIV do XX wieku Anatolię, część Azji południowo-zachodniej, Afrykę północną i Europę południowo-wschodnią. W kręgach dyplomatycznych na określenie dworu sułtana, później także całego państwa tureckiego, stosowano termin Wysoka Porta. Państwo to u szczytu rozwoju terytorialnego znajdowało się na trzech kontynentach-Afryce,Europie i Azji. Szczyt potęgi Osmanów nastąpił za imperatora Sułtana Sulejmana I Wspaniałego, który na przełomie XV i XVI wieku zakończył podbój południowo-wschodniej Europy (m.in. 1521 zdobycie Belgradu, 1541 – Budy, podporządkowanie Siedmiogrodu), ponadto opanował Bagdad i Jemen; potężna flota turecka narzuciła zwierzchnictwo Algierowi, Tunisowi i Trypolitanii. Sulejman Wspaniały rozbudował administrację centralną i prowincjonalną oraz związany z tym system lennych posiadłości wojsk (timar), a także system podatkowy, popierał handel i rzemiosło, przyczynił się do rozwoju kultury i sztuki. Po jego śmierci zaczęły się pierwsze oznaki upadku Turcji (m.in. klęska pod Lepanto 1571). Zwycięstwo Jana III Sobieskiego nad oblegającą Wiedeń armią turecką 1683 zapoczątkowało serię klęsk Turcji. W 1699 (na mocy pokoju w Karłowicach) Polska odzyskała część Ukrainy prawobrzeżnej i Podole (zajęte przez Turcję 1672), Habsburgowie otrzymali prawie całe Węgry, Wenecja – Moreę (Peloponez), Wyspy Egejskie i niektóre twierdze dalmatyńskie, Rosja – Azow i Zaporoże. 

Imperium Osmańskie - XIV-XVII wiek

Historycy polscy nagminnie stosują zamiennie nazwę Turcja dla Imperium Osmańskiego. Tymczasem zdaniem europejskich osmanistów: „Nie można też stwierdzić bez zastrzeżeń, że terytoria osmańskie stanowiły «Turcję» lub nawet «cesarstwo tureckie» w jakimkolwiek sensie”. Z tym stanowiskiem w pełni zgadza się Jerzy S. Łątka i proponuje nazwę Osmania jako skrót dla Imperium Osmańskiego. Od lat powtarza: „Dawna Osmania i dzisiejsza Turcja to dwa różne cywilizacyjnie światy. Nie tylko z tego powodu, iż kraj o nazwie Turcja zaistniał dopiero w 1923 roku. Dlatego, iż kosmopolityczną, wielonarodowościową Portę cementował islam i ciągłość dynastii Osmanów, zaś ukształtowana przez paszę Mustafę Kemala (Kemala Atatürka) Turcja to narodowa, konsekwentnie laicka republika. Wysoką Portę zamieszkiwali Osmańczycy, mężczyźni z tradycyjnymi fezami na głowach i zakwefione kobiety, zaś mieszkańcy Turcji ubrani są w europejski strój. Osmańczycy byli tworem cywilizacji muzułmańskiego Orientu, zaś Turcy są dziećmi kulturowego mariażu tegoż Orientu z Europą i czują się Europejczykami”. 

Sułtan był władcą despotycznym, „panem ludzkich karków” – wszystkich poddanych traktowano jak jego niewolników. Państwo i cała ziemia w jego obrębie uznawana była za dziedziczną własność dynastii Osmanów. Wola sułtana była święta, a jedynym ograniczeniem jego władzy był szariat (prawo religijne) – nie mógł on postępować wbrew jego przepisom. Sułtana nazywano kalifem, „sługą dwóch świątyń” (odniesienie do opieki nad Mekką i Medyną), „imperatorem Wschodu i Zachodu”, a wykorzystując perskie wzorce ustrojowe – padyszachem (panem królów) lub szachinszachem (królem królów). Sułtani tytułowali się także cesarzami rzymskimi (po zdobyciu Konstantynopola w 1453 roku). Sułtan rządził z pomocą zastępu urzędników. Najwyższym był wielki wezyr, który odpowiadał za koordynację prac urzędów, politykę zagraniczną, ogólną politykę wewnętrzną, często dowodził wyprawami wojennymi. Poza nim było jeszcze dwóch wezyrów niższego stopnia. Dwaj ministrowie zajmowali się skarbowością i finansami, çavus başi (czyt. czawus baszi) kierował dworem i wymiarem sprawiedliwości, kapudan pasza dowodził flotą wojenną, kahyabey kierował sułtańską kancelarią, dwóch kadiaskerów odpowiadało za sądownictwo wojskowe. Najwyżsi urzędnicy byli członkami dywanu (rady doradczej sułtana), która często obradowała sama i, niczym rząd, zajmowała się sprawami powierzonymi przez władcę. 

Generalnie, Turcja Osmanów, było to państwo o strukturze feudalnej o ogromnych wpływach biurokracji i armii. Ludność niemuzułmańska była zorganizowana w system milletów - quasi-suwerennej władzy nad poszczególnymi narodami imperium. Było ono na tyle sprawnie administrowane, iż w Europie wieków XV-XVII panowało wśród wielu rządzących oraz filozofów społecznych przekonanie o niemalże doskonałości systemu tureckiego, który próbowano mniej lub bardziej udatnie naśladować (początki absolutyzmu w Europie). W swojej organizacji gospodarczej było to państwo łupieskie, które swój złoty okres przeżywało w okresie grabienia podbijanych terytoriów. Taka organizacja państwa była spadkiem po koczowniczych początkach imperium, kiedy było ono po prostu jednym z wielu łupieżczych sułtanatów, istniejących w Azji Mniejszej. Imperium nie zdołało jednak z powodu nadmiernej biurokratyzacji i militaryzacji życia społecznego wytworzyć klasy średniej i zaczątków nowoczesnej gospodarki kapitalistycznej. Spowodowało to, iż od wieku XVII imperium zaczęło powoli chylić się ku upadkowi (w wiekach XVIII i szczególnie XIX zwano Turcję „chorym człowiekiem Europy”). 

Zostać władcą (królem, cesarzem) czyli sułtanem w Turcji osmańskiej teoretycznie było dość łatwo, aczkolwiek oczywiście nie wszyscy mogli dostąpić tego zaszczytu. Słowo „Łatwo” jest określeniem względnym, ale ma swoją wartość, jeśli odniesiemy je np. do dziedziczenia tronu w monarchiach europejskich, gdzie z reguły następstwo było ściśle określone: najczęściej trzeba było być najstarszym, legalnie urodzonym męskim potomkiem panującego władcy. Tymczasem islam przyjmuje, że sułtanem może zostać każdy pełnoletni i zdrowy na umyśle mężczyzna. W Turcji osmańskiej oznaczało to, że sułtanem może zostać każdy męski członek dynastii Osmanów. Z jednej strony dawało to możliwość osadzenia na tronie najzdolniejszego przedstawiciela dynastii, z drugiej zaś – prowadziło do notorycznych konfliktów i walk o tron, zwłaszcza w pierwszym okresie dziejów państwa, do początków XVI wieku. Skoro bowiem każdy z książąt osmańskich mógł zostać władcą, nikt nie chciał ustąpić i o obsadzeniu tronu decydowała często walka zbrojna. Po klęsce pod Ankarą w 1402 roku, kiedy to sułtan Bajezyd I trafił do niewoli Tamerlana, walka synów sułtańskich o tron niemal nie doprowadziła do upadku państwa. W każdym razie przez ponad 10 lat Turcja była faktycznie podzielona na dwie części, europejską i azjatycką, z osobnymi sułtanami. Wreszcie Mehmed I w 1413 r. przywrócił jedność. Po jego śmierci jednak znów doszło do walk o władzę (1421 r.). Wtedy to okazało się, że ten z książąt, który opanuje stolicę, skarbiec i archiwa, a w dodatku uzyska poparcie janczarów, zostaje legalnym władcą. Taki tryb obejmowania tronu gwarantował, iż sułtanem zostawał najzdolniejszy z pretendentów (skoro udało mu się wyeliminować konkurentów, musiał znać się na polityce i wojskowości). Zarazem jednak rodziło to za każdym razem zagrożenie dla stabilności państwa, tym bardziej, iż nawet przegranych książąt chętnie wspierali wrogowie Turcji – Bizancjum, Wenecja czy Persja – choćby tylko po to, by szachować sułtana groźbą zbrojnego poparcia roszczeń jego konkurenta (tak było np. po 1481 roku, kiedy Bajezyd II objął tron z pomocą janczarów, ale dopóki na Zachodzie przebywał jego brat, książę Dżem, Turcja miała skrępowane ręce w ekspansji przeciw Wenecji). 

Zdobywca Konstantynopola, Mehmed II (1451-1481) dla zapobieżenia tej sytuacji postanowił, że nowy sułtan ma prawo zabić swoich braci (najczęściej przyrodnich, co zmniejszało skrupuły). Nie zawsze to się jednak udawało, gdyż zgodnie z tradycyjną praktyką książęta byli wysyłani przez ojca na prowincję, by tam uczyli się rządzić. Otaczano ich co prawda nadzorcami, ale bywało, że przedsiębiorczy książę zdołał się zbuntować – tak było np. w 1511 roku, gdy Selim zbuntował się przeciw ojcu, uznając to za jedyny sposób uniknięcia śmierci wobec faktu, że ojciec faworyzował innego z synów. Bunt się udał i Selim I został sułtanem. Już jednak jego syn, Sulejman Wspaniały, za sprawą intryg pięknej Roksolany polecił zgładzić swych synów, Mustafę i Bajezyda, pozostawiając przy życiu jako następcę Selima II, akurat najmniej zdolnego ze swych synów. Selim II zapoczątkował listę słabych sułtanów – brak „selekcji naturalnej”, jaką były walki braci o władzę po śmierci ojca, dał się już odczuć. Praktykę mordowania braci kontynuowali następni władcy, do Mehmeda III włącznie: gdy ten objął tron w 1595 roku, kazał zgładzić dziewiętnastu braci. Wywołało to tak przygnębiające wrażenie, że ten sam sułtan zmienił postępowanie wobec swoich synów. Zamiast wysyłać ich na prowincję dla nauki rządzenia, polecił trzymać w zamkniętych pawilonach haremu pałacowego, zwanych kafes (klatka). Książęta mieli zakaz opuszczania kafesu i płodzenia potomstwa. Żyli w ciągłym strachu przed egzekucją, co sprzyjało zaburzeniom umysłowym – i na dalszą metę osłabiło „jakość” panujących sułtanów. Rosły wpływy matki panującego, walide sułtan – już w 1595 roku matka Mehmeda III zataiła śmierć jego ojca i wezwała syna do powrotu z prowincji, umożliwiając objęcie władzy. Z czasem system ten doprowadził do tzw. rządów haremowych w połowie XVII wieku, po których nastały czasy rządów wielkich wezyrów z rodu Köprülü – coraz słabsi sułtani coraz mniej bowiem nadawali się do rządzenia państwem. Takim był też i Mehmed IV (1648-1687), z którego wojskami walczył Jan Sobieski. Z imieniem tego sułtana wiąże się dalsze „uspokojenie” w systemie obejmowania władzy. Mehmed IV został zdetronizowany przez janczarów, niezadowolonych z klęsk, ale nie zamordowany, jak jego ojciec. Władzę przejął jego przyrodni brat, Sulejman II – notabene, kiedy urzędnicy przyszli poń do kafesu, sądził, że chcą go zamordować. Od tej pory ustaliła się nowa, również niepisana zasada obejmowania władzy – tron dziedziczył najstarszy z braci, a później kolejno według starszeństwa bracia z następnego pokolenia. System ten, swoisty seniorat, utrzymał się w zasadzie do końca panowania Osmanów w pierwszej ćwierci XX wieku. 

Imperium osmańskie było państwem wielokulturowym o charakterze militarno-religijnym. Szansę znacznego awansu społecznego stwarzało jedynie przejście na islam, jakkolwiek Osmanie tolerowali grecką arystokrację – prawosławnych chrześcijan, tzw. fanariotów, którzy sprawowali wiele wysokich urzędów w państwie tureckim – wykorzystywano ich między innymi jako tłumaczy, ponieważ islam Osmanów zabraniał nauki języków obcych. Wielu wysokich urzędników wywodziło się ponadto spośród Albańczyków (muzułmanów). Generalnie kultura imperium była militarystyczna, biurokratyczna (regulowano np. kolor ubrań i butów noszonych przez wyznawców poszczególnych religii) i teokratyczna, ale nie nacjonalistyczna, a Turcy jako narodowość nie byli faworyzowani. Wbrew panującym często stereotypowym opiniom, należy zwrócić uwagę na względną tolerancję religijną panującą w Imperium. Prześladowania ze względów religijnych nie były częste i zwykle stanowiły wyraz zemsty za bunty czy niepowodzenia wojenne w walkach z chrześcijanami, niekiedy także efekt fanatyzmu poszczególnych namiestników. Tolerancja wobec Żydów stanowiła przyczynę migracji znacznej części Żydów Sefardyjskich (wygnanych w 1492 roku z Hiszpanii) na tereny Imperium, głównie do Salonik. Z drugiej strony nie-muzułmanie byli poddani instytucjonalnej dyskryminacji – musieli płacić władzom dodatkowe podatki i byli poddani różnym ograniczeniom prawnym. Chrześcijanie musieli dostarczać swoje dzieci jako janczarów do armii. Przejście na islam było także często jedyną drogą do kariery na sułtańskim dworze.  

Lista sułtanów (królów, władców) Imperium Osmańskiego w XVI wieku znanym jako Wspaniałe Stulecie. 

Sułtan Bajazyd II

SUŁTAN BAJAZYD II 

Bajazyd II (ur. 1447/1448 w Didymoteicho w Tracji (ówczesne Dimetoka), zm. 26 maja 1512) – sułtan osmański od 1481 do 1512 roku. Syn Mehmeda Zdobywcy i Greczynki Gülbahar Hatun. Bajazyd miał brata Cema, z którym wygrał walkę o tron Imperium osmańskiego. Dnia 25 kwietnia 1512 został zmuszony do abdykacji przez syna Selima I. W dniu 3 lipca 1503 roku Leonardo da Vinci wysłał do niego list, oferując mu swoje usługi inżynierskie. Oferował mu m.in. zbudowanie mostu w Konstantynopolu. Utwierdził zwierzchnictwo Osmanów nad Mołdawią, czym zagroził Polsce (z którą 1499 zawarł rozejm); walczył z Węgrami i Wenecją; aby zapobiec wojnie domowej, abdykował na rzecz swego syna Selima I (wkrótce potem zmarł). 

Sułtan Selim I Groźny

SUŁTAN SELIM I Groźny 

Selim I Groźny (Okrutny) - ur. 10 października 1470, zm. 22 września 1520 – sułtan z dynastii Osmanów, panujący w latach 1512-1520. Nazywany Yavuz, co znaczy odważny. Syn sułtana Bajazyda II. Ojciec Sulejmana Wspaniałego. Początkowo gubernator Trapezuntu (1495-1511) i Samandiry (1511-1512), w ostatnim roku panowania swego ojca, którego wkrótce przed śmiercią odsunął od władzy, stoczył walkę o tron ze starszym bratem Ahmedem; po objęciu rządów nakazał zgładzić najbliższych krewnych, potencjalnych pretendentów do tronu. W 1514 roku pokonał siły perskie szacha Ismaila I w bitwie na równinie Czałdyran (Çaldiran, 23 VIII) i zagarnął większość ziem Kurdystanu i część Armenii. W 1515 roku niektórzy kurdyjscy przywódcy plemienni poddali się protekcji sułtana. 

Rozgromił wojska mameluków w bitwach pod Mardż Dabik (24 VIII 1516) koło Aleppo i pod Ar-Rajdanijją (22 I 1517), dzięki czemu przyłączył do imperium Syrię, Palestynę, Jordanię, Egipt i Al-Hidżaz. Zawładnął w ten sposób Mekką i Medyną, a także świętym miastem Jerozolimą i dawnymi stolicami kalifatów: Damaszkiem (niegdyś stolica Umajjadów) i Kairem (przed wiekami siedziba Fatymidów). Po podbiciu Egiptu sprowadził do Stambułu kalifa Al – Mutawakkila III (1508-1517), ostatniego potomka Abbasydów żyjącego dotąd pod kuratelą mameluków. W 1519 roku, dzięki Hajreddinowi Barbarossie, zwierzchnictwo sułtana uznała Algieria. Tuż przed śmiercią planował wyprawę na Rodos. Na jego rozkaz powstał nowy kodeks prawny Kanunname. Pisał poezje pod pseudonimem „Selimi”. Był jednym z głównych budowniczych potęgi i prestiżu państwa osmańskiego i jego pozycji w świecie islamu. Podboje sułtana na długo ukształtowały mapę polityczną Bliskiego Wschodu. Częściowo ich skutki widoczne są do dziś (Kurdystan). 

Poszerzył granice państwa osmańskiego i uczynił je najsilniejszym państwem muzułm.; 1514 pokonał perskich Safawidów, podbił część Armenii i zachodniego Kurdystanu; stoczył zwycięskie bitwy z wojskami egipskimi Mameluków (1516 Mardż Dabik w Syrii i 1517 Ar-Rajdanijja k. Kairu), kładąc kres ich panowaniu w Syrii, Egipcie i Al-Hidżazie; szarif Mekki, wręczając Selimowi klucze do tego świętego miasta islamu, symbolicznie ustanowił sułtana osmańskiego opiekunem świętych miejsc muzułmanów, co zinterpretowano potem jako zwierzchność nad wszystkimi muzułmanami.  

Sułtan Sulejman Wspaniały Prawodawca

SUŁTAN SULEJMAN WSPANIAŁY - PRAWODAWCA 

Sulejman Wspaniały - turecki: Süleyman; arabski Sulaymān, ur. 6 listopada 1494, zm. 5/6 września 1566 podczas oblężenia Szigetváru – sułtan osmański w latach 1520–1566. Był synem Selima I Groźnego i Hafsy (Hafizy). Zwany był również Prawodawcą (turecki: Kanuni, arabski: al-Qānūnī). W czasach jego panowania Imperium Osmańskie osiągnęło szczyt swojej potęgi. Prowadził liczne wojny, wskutek których rozszerzył terytorium Imperium (największy, jeśli chodzi o obszar przyłączonych ziem, zdobywca osmański). Przeprowadził reformę administracji, armii, finansów. Mecenas kultury oraz poeta występujący pod pseudonimem Muhibbi. Za panowania Sulejmana Imperium Osmańskie znacznie rozszerzyło swe granice. Głównym kierunkiem ekspansji była Europa, jednak władca pozyskał również terytoria w Azji i Afryce. Osobiście brał udział w trzynastu kampaniach wojennych. W swej polityce zagranicznej posługiwał się również umowami międzynarodowymi – to właśnie dzięki nim udało mu się przełamać politykę izolacyjną prowadzoną w stosunku do jego państwa przez kraje europejskie. Gdy Sulejman obejmował władzę, Imperium Osmańskie było w Europie poddane izolacji jako państwo muzułmańskie. Utrzymywało z mocarstwami chrześcijańskimi jedynie sporadyczne kontakty. 

Przydomkiem Wspaniały jest określany głównie w źródłach europejskich od ok. XVIII w., w świecie muzułmańskim znany przede wszystkim jako Kanuni [‘prawodawca’]. Za jego panowania imperium osmańskie święciło największe triumfy polityczne i militarne, był to także okres bujnego rozkwitu kultury osmańskiej. W 1521 zdobył Belgrad i ruszył na Węgry (1526 zwycięska bitwa pod Mohaczem); 1523 zajął wyspę Rodos, 1529 oblegał Wiedeń, 1541 zdobył Budę. Na Bliskim Wschodzie rozciągnął swe wpływy na Mezopotamię (1534 zdobył Bagdad) i Jemen, w Maghrebie zaś 1534 wkroczył do Tunisu, 1551 do Trypolisu, potem do Algieru. Sulejman Wspaniały był także reformatorem państwa, przeprowadził reformę administracji, armii i finansów — jednym z jego wielkich osiągnięć było uregulowanie prawa osmańskiego; starał się ograniczyć prawa feudałów, z drugiej zaś strony zatwierdził przywiązanie chłopów do ziemi. Znany był również jako mecenas sztuki i nauki — opiekował się m.in. poetami Fuzulim i Bakim (sam także pisał wiersze) oraz architektem Sinanem; dbał również o muzułmańskie miejsca święte, m.in. Mekkę, Jerozolimę, An-Nadżaf i Al-Kazimajn. Porównywany m.in.: z Karolem V i Henrykiem VIII. 

Jako muzułmanin Sulejman mógł mieć 4 żony oraz tyle konkubin, ile był w stanie utrzymać. Pierwsza jego żona pozostaje znaną z imienia jako Fulane (Fülane Hatun poślubiona w Kefie), chociaż często podaje się, że jej imię jest nieznane. Poślubił ją w 1511 roku, gdy przebywał w Kefie. Urodziła syna Mahmuda, który zmarł podczas epidemii ospy 29 października 1521 roku. W życiu Sulejmana nie odegrała znaczącej roli. Zmarła w 1520 roku. Druga żona nazywała się Gülfem Sułtan. Jej synem był Murad. Również i on zmarł podczas epidemii ospy 10 października 1521 roku. Gülfem została zabita podczas jej zamachu na sułtana w 1562 roku. Trzecia – Mâhidevrân Sułtan (z domu Rosne Pravane), była bardziej znana jako Gülbahar (Wiosenna Róża), urodziła syna Mustafę w w 1515 roku, syna Ahmeda w 1517 roku lecz zmarł w dzieciństwie i córkę Razije w 1524 roku. Po śmierci Mahmuda syna Fulane, syn Mahidevran, Mustafa (zarządca prowincji Manisa od 1533), początkowo uznany przez Sulejmana za następcę tronu, został stracony z polecenia sułtana, gdy ten zaczął obawiać się, że jego wpływy w armii są zbyt wielkie. Czwartą żoną sułtana była Hürrem Sułtan, w Europie znana jako Roksolana. Pierwszy syn Sulejmana i Roksolany urodził się w 1521 roku. Roksolana była wielką miłością władcy. Adresował do niej poezję miłosną. Para pozostawiła wiele listów miłosnych. W roku 1530 (data podawana przez angielskiego obserwatora sir Georgia Younga) odbył się oficjalny ślub Sulejmana i Roksolany oraz wystawne wesele. Sułtanka Hurem - Roksolana zaproponowała budowę meczetu noszącego imię Sulejmana. Pomysł ten zrealizował nadworny architekt Sinan. Wielki wpływ na panującego wykorzystywała do rozgrywek politycznych: wpływała na politykę zewnętrzną (przypisuje się jej przyjazne nastawienie sułtana do Polski), prowadziła korespondencję z Boną Sforzą i Zygmuntem II. Brała udział w walce o wyznaczenie następcy tronu; spowodowała, że jej syn Selim po śmierci ojca objął tron jako Selim II. Po jej śmierci padyszach prowadził działalność poświęconą pamięci żony (kontynuując dzieło rozpoczęte przez Roksolanę w ostatnich latach życia). Ufundował w imperium liczne obiekty poświęcone jej pamięci. Zostali pochowani w jednej krypcie, ich grobowce sąsiadują ze sobą. Zapoczątkowany przez Roksolanę okres rzeczywistego wpływu żon sułtanów na ich mężów nazywany jest rządem sułtanek. 

Panuje przekonanie, że Sulejman najbardziej kochał jedyną córkę. Wykorzystywała to Roksolana, manipulując sułtanem za pomocą dziecka. Później sama Mihrimah wykorzystywała swój wpływ na ojca, by osiągnąć własne cele. W 1539 roku została wydana za mąż za paszę Rustema, późniejszego wielkiego wezyra. Sulejman ufundował na jej cześć meczet, który wybudował architekt Sinan w 1550, na miejscu kościoła św. Jerzego w Üsküdar, azjatyckiej części Stambułu (w starożytności Chalcedon). Spośród synów ojca przeżył jedynie Selim. Pozostali zmarli w trakcie walki o następstwo po ojcu. Roksolana, snując intrygi przeciw Mustafie, przyczyniła się do jego śmierci (został uduszony z polecenia Sulejmana). Legenda podaje, że Dżihangir zmarł z żalu po swoim bracie. Bajezid po nieudanej próbie wyeliminowania Selima schronił się wraz z 12 000 swoich ludzi w Persji. Skorzystał w ten sposób z pomocy wroga Imperium, stając się zdrajcą. Sulejman porozumiał się z szachem Persji Tahmaspem, w wyniku czego zwolenników Bajezida zabito w zamian za 4000 złotych monet, a jego samego wraz z czterema synami wydano posłańcom padyszacha. Wyrok śmierci wydany przez sułtana wykonano 28 listopada 1562 roku. 

Wraz z narastającą ekspansją muzułmanów pojawiały się kolejne konflikty. Najpoważniejszy związany był z walką o koronę Węgier, gdzie do rywalizacji z sułtanem stanęli Habsburgowie (Ferdynand I oraz wspomagający go poprzez walkę na Morzu Śródziemnym Karol V). Spór z Habsburgami spowodował zacieśnienie stosunków z Francją, która również była z nimi w konflikcie. Franciszek I Walezjusz dążył do sojuszu z Imperium Osmańskim. Starania te doprowadziły do zawarcia w 1535 roku układu między Franciszkiem I a Sulejmanem (nazwanego wówczas kapitulacją, jednak w znaczeniu innym niż obecne). Był to akt obustronnych przywilejów (handlowych), bez dyskryminacji żadnej ze stron. Za przykładem Francji poszły inne kraje europejskie, w pełni akceptując Imperium Osmańskie jako uczestnika polityki europejskiej. Z czasem liczne układy podpisywane z państwami europejskimi przyczyniły się do penetracji rynku wewnętrznego Imperium Osmańskiego przez kupców zagranicznych i osłabienia jego pozycji ekonomicznej. W polityce europejskiej Sulejmana występowały również dwie republiki kupieckie: z Wenecją rywalizował on o wpływy w basenie Morza Śródziemnego, natomiast Dubrownik, wystawiony na możliwe represje ze strony Imperium, popierał politykę sułtana (kontyngent wojsk republiki walczył wraz z armią padyszacha podczas wyprawy na Węgry w 1521 roku). Portugalia i Hiszpania walczyły z Imperium Osmańskim na Morzu Śródziemnym i Oceanie Indyjskim. 

Choć już Selim I planował wyprawę na Rodos, plany te zrealizował dopiero Sulejman. Armada sułtana składała się z 400 statków, na ich pokładzie przewieziono około 160 tysięcy ludzi. Na wyspie znajdował się garnizon joannitów, złożony z około 7500 żołnierzy. Walki trwały 6 miesięcy i zakończyły się zdobyciem wyspy przez Osmanów. Padyszach pozwolił jednak joannitom odejść, w zamian za co kawalerowie maltańscy zobowiązali się zachować pokój. 

Sulejman kontynuował rozbudowę floty morskiej, rozpoczętą przez jego ojca. Uczynił z niej znaczną siłę militarną, tak że była w stanie stawić czoła ówczesnym potęgom morskim, np. Portugalii. Rywalizacja z Portugalią zaczęła się od wyprawy z 1538 roku do Indii (wzięły w niej udział 72 okręty z 20 tys. marynarzy). Kolejne wyprawy na akwenie Oceanu Indyjskiego miały miejsce w latach 1546 (podczas tej ekspedycji zdobyto Basrę) oraz 1552. Czasy panowania Sulejmana to również umocnienie się Imperium Osmańskiego na Morzu Śródziemnym. Początkowo nieliczna flota wspierała wyprawę Sulejmana. W roku 1521 intensywny rozwój marynarki rozpoczął się od przejścia na służbę do Sulejmana (1533) korsarza Chajr ad-Dina Barbarossy (władał Algierem od 1529 roku jako namiestnik sułtana). Flota szybko zyskała znaczną wartość bojową – w 1537 roku wraz z siłami Franciszka I zdobyto Otranto we Włoszech. Podczas bitwy pod Prevezą w 1538 roku flota osmańska pod dowództwem Rudobrodego pokonała flotę koalicji chrześcijańskiej - od tego momentu rozpoczyna się okres dominacji tureckiej na Morzu Śródziemnym, który potrwa aż do bitwy pod Lepanto. 

Walcząc o poszerzenie granic swego państwa w Europie, sułtan nie zapominał o wschodnich granicach Imperium. Pierwszą wojnę z Persją Safawidów sułtan rozpoczął w 1534. Tego samego roku zdobył Bagdad. Walki na pograniczu z osobistym udziałem sułtana trwały jeszcze 2 lata. Kolejne wojny toczone były w latach 1548–1549 oraz 1553–1555. Pokój podpisano 20 maja 1555 w Amasyi; na mocy postanowień traktatu Imperium Osmańskie zatrzymało zdobyty Irak. 

Polska i Węgry, a Sulejman I Wspaniały 

Nim Sulejman objął panowanie, oba państwa zawarły trzyletni pokój (1 października 1519). Przestał on jednak formalnie obowiązywać po śmierci Selima I (zgodnie z osmańską tradycją traktaty podpisane przez władcę wygasają wraz z jego śmiercią). Sulejmanowi zależało na przyjaznych stosunkach z Polską – poza zapewnieniem sobie spokoju na granicy miał nadzieje na poparcie Lechistanu (turecka nazwa Rzeczypospolitej), a przynajmniej na jego neutralność, w konflikcie z Habsburgami. Również Zygmunt Stary nie chciał konfliktu z Imperium Osmańskim, koncentrując swą politykę na innych celach. Podczas wyprawy na Węgry w 1521 roku Sulejman rozważał zaatakowanie Polski przy pomocy Tatarów, jednak Zygmunt Stary, przestrzegając układu i mając nadzieje na nowy, wysłał skromne posiłki, choć krajem władał wówczas jego bratanek Ludwik II Jagiellończyk. Stan status quo pomiędzy państwami utrzymywał się nadal, pomimo trwającego konfliktu na Węgrzech. 26 października 1528 roku podpisany został traktat, gwarantujący przyjazne stosunki pomiędzy obydwoma państwami, zwrot jeńców za wykupem oraz wolność handlu.

Na stosunkach pomiędzy Polską a Imperium Osmańskim zaciążył Piotr Raresz, hospodar mołdawski, który w 1530 roku najechał należące do Polski Pokucie (prawdopodobnie stało się tak za milczącym przyzwoleniem padyszacha). Raresz był jednocześnie lennikiem Sulejmana, Polska nie mogła więc otwarcie rozpocząć z nim wojny, nie ryzykując konfliktu z sułtanem. Po wymianie listów załagodzono spór. Kontynuowano politykę rozwijania przyjaznych stosunków poprzez liczne listy i działalność posłów. Sułtan nie chciał zwłaszcza dopuścić do zbliżenia Zygmunta Starego z Habsburgami (poprzez małżeństwo Zygmunta Augusta z Elżbietą Habsburżanką). Efektem było zawarcie pokoju „wieczystego” w 1533 (podpisanego przez króla Polski 1 maja).

Mimo oficjalnego dokumentu Petru Raresz ponownie zajął Pokucie w 1538 roku. Sulejman odrzucił propozycję wspólnej wyprawy karnej, złożoną przez Zygmunta Starego, i samodzielnie przeprowadził ekspedycję (tym bardziej, że hospodar próbował się uniezależnić, przestał płacić haracz i nawiązał współpracę z Habsburgami). Po pokonaniu Raresza (15 września sułtan zajął Suczawę) problem Mołdawii przestał zakłócać stosunki polsko-osmańskie. Na granicy nie zapanował jednak spokój. Przez cały czas miały tam miejsce incydenty zbrojne. Z terytorium Imperium na stronę polską przedostawali się i dokonywali rozbojów Tatarzy, w przeciwnym kierunku wypadów dokonywali Kozacy. Te wydarzenia nie wpływały jednak na politykę państwową, zazwyczaj ograniczano się do wymiany listów i skarg oraz przesyłania spisów poniesionych strat. Potwierdzeniem przyjaznych stosunków między państwami był odnowiony przez Zygmunta Augusta w 1553 roku traktat pokojowy, który anulował wzajemne żądania rekompensaty. Sulejman uznał go między 6 a 15 grudnia. 

Na konflikty Imperium Osmańskiego z Węgrami składa się szereg wojen, prowadzonych głównie podczas panowania Sulejmana. Pierwszą jego interwencją zbrojną poza granicami kraju była właśnie wyprawa otwierająca drogę na Węgry. Miała ona miejsce w 1521, a jej celem było zdobycie Belgradu. Jako powód wojny Sulejman podał haniebne potraktowanie posła tureckiego (tortury) oraz niezapłacenie haraczu. Armie osmańskie przekroczyły Sawę 26 lipca. Pierwszą armią dowodził sam padyszach, kierowała się ona na Belgrad, druga pod zwierzchnictwem Muhammada kroczyła na Siedmiogród. 29 sierpnia twierdza Belgrad skapitulowała. Sulejman wycofał się po 19 dniach pobytu, zostawiając w mieście garnizon. Pierwsze starcie zakończyło się realizacją planów sułtana.

Kolejna wojna wybuchła w 1526 roku, gdy na Węgry wkroczyły dwie armie osmańskie. Podczas tej kampanii doszło do starcia, które miało rozstrzygnąć o losie Węgier – była to bitwa pod Mohaczem. Podczas tej konfrontacji miało miejsce wydarzenie, które bezpośrednio zagroziło życiu Sulejmana – 35 rycerzy bezpośrednio zaatakowało sułtana. Większość z nich zginęła, trzech spośród nich starło się jednak z padyszachem. Zabił on mieczem całą trójkę, po bitwie w zbroi Kanuniego tkwiło 7 strzał. Po śmierci w bitwie króla Ludwika II Jagiellończyka, Sulejman sprzymierzył się z Janem Zápolyą – pomógł mu w uzyskaniu korony, w zamian za co król Jan stał się dobrowolnym lennikiem sułtana (uznał zwierzchnictwo Imperium Osmańskiego).

10 maja Sulejman wyruszył na kolejną wyprawę na Węgry, by osadzić na tronie Zápolyę. Po zdobyciu Budy w imieniu sułtana dokonano tam koronacji Zápolyi na króla Węgier, Sulejman wyruszył natomiast na Wiedeń. 15 kilometrów od miasta (w miejscowości Bruck) rozbił siły dowodzone przez von Zedlitza i rozpoczął oblężenie metropolii. Jednak pojawienie się wojsk Ferdynanda I sprawiło, że po 19 dniach nakazał odwrót.

Kolejna wyprawa na Węgry miała miejsce w 1532 roku. Konflikt ostatecznie zakończył się podpisaniem 22 czerwca 1533 formalnego zaniechania działań wojennych, regulującego kwestię władzy nad Węgrami. Król Ferdynand I Habsburg uznał Jana, ten z kolei zobowiązał się płacić haracz Sulejmanowi. Padyszach przyjął tymczasowo to rozwiązanie, ponieważ już wtedy planował wyprawę do Persji i ekspedycję morską na Ocean Indyjski. Spór nie został jednak rozwiązany ostatecznie. Kolejna wyprawa władcy miała miejsce w 1541 roku, następna już w 1543. Po raz ostatni Sulejman wyruszył na Węgry w 1566 roku. Ostatecznie „kwestię węgierską” rozwiązał dopiero Selim II, który w 1568 roku zawarł w Adrianopolu rozejm z Maksymilianem II, kończąc tym samym zmagania o koronę węgierską. 

Prawodawstwo i poezje Sulejmana Wspaniałego

W Imperium Osmańskim podstawy porządku prawnego były regulowane przez szariat, równocześnie rozwijano ustawodawstwo pozytywne pod postacią prawa sułtańskiego. Nie obowiązywała jednak zasada nadrzędności szariatu nad prawem stanowionym (np. za kradzież nie obcinano ręki, lecz wysyłano na galery). Sulejman polecił skodyfikować istniejące przepisy fiskalne i administracyjne, opracowane za Mehmeda II. Tak powstał zbiór Kanunname (księga przepisów prawnych). Rozwinął przepisy regulujące gospodarkę rolną, podjął działania mające na celu ujednolicenie systemu prawnego. Sułtan dążył do podniesienia znaczenia prawa sułtańskiego („uświęcenie” prawa świeckiego). Jego najbliższym współpracownikiem w dziedzinie prawa był Ebüssüud, od 1545 pełniący funkcję szejhülislama. Część przepisów opracowanych za panowania Sulejmana obowiązywała do upadku Imperium. 

Sulejman był również poetą, występował pod pseudonimem Muhibbi (czyli miłośnik, zakochany). Najczęściej tworzył gazele. W poezji sułtana wyróżnia się trzy wątki:

- opisujący doświadczenia jego panowania,

- wiersze mistyczne i religijne,

- poezja liryczna.

Wspierał życie kulturalne, ufundował liczne budowle. Jako mecenas wspierał zwłaszcza architekta Sinana, który zaprojektował liczne budowle, m.in. Meczet Sulejmana (najsłynniejszy projekt), uważany za jedną ze wspanialszych budowli muzułmańskich tego okresu. 

Oblężenie Szigetváru 

Oblężenie Szigetváru – oblężenie miasta i twierdzy w węgierskim Szigetvárze, które miało miejsce w roku 1566 w trakcie walk węgiersko-tureckich. W roku 1566 sułtan Sulejman Wspaniały podjął oblężenie Szigetváru, bronionego przez Nikolę Šubića Zrinskiego. Miasto dzieliło się na 3 sektory połączone mostami i groblami, każdy otoczony oddzielnym murem. Turcy atakowali zażarcie przez dwa tygodnie, w końcu dnia 19 sierpnia 1566 w ich rękach znalazły się dwa sektory: stare i nowe miasto. Gdy chroniący się w cytadeli obrońcy odrzucili proponowane przez Sulejmana warunki kapitulacji, Osmanie czyli późniejsi Turcy przypuścili kolejne dwa szturmy ponownie odparte przez Węgrów. Dnia 5 września 1566 wojska tureckie podkopały się niepostrzeżenie pod jeden z bastionów i odpaliły minę. Eksplozja uczyniła wyrwę w murach i zniszczyła kilka budynków. Turcy nie podjęli jednak ataku, gdyż w tym samym dniu w swoim namiocie zmarł Sułtan Sulejman Wspaniały. O śmierci sułtana nie wiedział jednak Zrinski, który na czele 600 ludzi podjął się próby przebicia przez pozycje tureckie. W samobójczym ataku Zrinyi poniósł śmierć podobnie jak większość jego ludzi. Po rozbiciu oddziału obrońców, Turcy rzucili się do zamku, gdzie w chwilę później nastąpił wybuch magazynu prochu, grzebiąc wielu z nich. Po zdobyciu miasta, ciało Sulejmana Wspaniałego odesłano do Konstantynopola, a na miejscu wzniesiono meczet. 

Sulejman zmarł w nocy z 5 na 6 września 1566 roku podczas oblężenia Szigetváru, w trakcie wyprawy na Węgry. Jego śmierć zatajono przed żołnierzami przez 40 dni. Ciało padyszacha (bez serca i wnętrzności) zabrano do Konstantynopola i pochowano obok Roksolany czyli Sułtanki Hurem w mauzoleum wybudowanym na dziedzińcu meczetu Sulejmana. W 1599 w Londynie ukazał się pierwszy w Europie utwór literacki poświęcony temu władcy: The Tragedie of Soliman. Pisał liczne erotyki i listy miłosne adresowane dla Roksolany czyli Sułtanki Hurem.

Wielcy wezyrowie za rządów Sulejmana - w nawiasach podano daty sprawowania urzędu: 

- pasza Piri Mehmed (1518–1523) mianowany przez Selima I; ponownie powołany przez Sulejmana

- pasza Pargali Ibrahim (1493–1536) szwagier Sulejmana (mąż Hatice) przez wiele lat najbliższy przyjaciel padyszacha

- pasza Ajas Mehmed (1536–1539)

- pasza Lütfi (1539 – 1541) autor dzieła Afasnam

- pasza Hadym Sulejman (1541 – 1544); dowódca wyprawy do Indii z 1538 r.

- pasza Rüstem (urząd sprawował dwukrotnie w latach 1544–1553 oraz 1555–1561); zięć Sulejmana (mąż Mihrimah) mecenas sztuki, zaangażowany w śmierć Mustafy, wprowadził sprzedaż urzędów.

- pasza Kara Ahmed (1553–1555) stracony z rozkazu sułtana

- pasza Sezim Ali (1561–1565)

- pasza Sokollu Mehmed (1561–1566) jeden z najwybitniejszych polityków osmańskich. 

Sułtan Selim II - Pijak

SUŁTAN SELIM II PIJAK - Syn Sułtanki Hurem, Roksolany 

Selim II zwany Mest (Selim Pijak, ur. 28 maja 1524 - zm. 12 listopada 1574) – sułtan z dyn. Osmanów, panujący w latach 1566 - 1574. Syn Sulejmana I Wspaniałego i Roksolany czyli Sułtanki Hurem. Ojciec Murada III. Jedyny z braci, który ocalał z walk sukcesyjnych w ostatnich latach panowania ojca. Pozbawiony zdolności militarnych i talentów politycznych swych poprzedników na tronie, nie brał udziału w kampaniach wojennych, sprawowanie władzy powierzył ministrom z wielkim wezyrem Mehmedem Sokollu na czele, poświęcając się orgiom i zabawom. Nie interesował się sprawami państw., powierzając sprawowanie rządów wielkiemu wezyrowi - Sokollu Paşy; jego panowanie (mimo sukcesów militarnych odniesionych przez Turcję) jest uznawane za początek zmierzchu dynastii Osmanów.  

W czasie jego panowania Osmanowie prowadzili wojny z Persją, Węgrami i Wenecją. W jego imieniu Mehmed Sokollu zawarł traktat pokojowy z cesarzem Maksymilianem II Habsburgiem, na mocy którego cesarz przystał na uiszczanie corocznego trybutu w wysokości 30 tys. dukatów (Konstantynopol, 1568). W okresie jego rządów nastąpiło pierwsze zetknięcie Osmanów z Carstwem Ruskim. W 1570 roku w Konstantynopolu zawarto traktat pokojowy z Iwanem Groźnym. Opanowanie Cypru (1570) spowodowało zawiązanie się antytureckiej koalicji państw europejskich, tzw. Ligi Świętej (powstałej z inicjatywy papieża Piusa V), w wojnie z którą wojska tureckie poniosły druzgocącą klęskę w bitwie morskiej pod Lepanto 7 października 1571 roku. Po rychłym rozpadzie koalicji chrześcijańskiej dzięki staraniom wielkiego wezyra Sokollu odbudowano flotę turecką i odzyskano z rąk francuskich Tunis. W 1573 podpisano traktat pokojowy z Wenecją, utrwalający tureckie panowanie na Cyprze. 

Sułtan Murad III 

SUŁTAN MURAD III 

Murad III (ur. 4 lutego 1546, zm. 15 stycznia 1595) – sułtan z dynastii Osmanów, panujący w latach 1574–1595. Ojciec Mehmeda III. Był najstarszym synem sułtana Selima II i Nur-Banu (właśc. Cecilia Venier-Baffo), Wenecjanki porwanej w 1537 do Stambułu). Zajął miejsce swego ojca w 1574. Jego panowanie to pierwszy okres upadku potęgi i znaczenia imperium osmańskiego, które już nawet za rządów Selima II zdołało utrzymać swą siłę jedynie dzięki wielkiemu wezyrowi Mehmedowi Sokollu. Choć Sokollu został zamordowany dopiero w 1579, jego wpływy na dworze zmalały dużo wcześniej. Niebagatelny wpływ na jego poczynania polityczne miał ponadto harem, m.in. jedna z żon Safie. Murad III zmagał się z pierwszym w historii znaczącym buntem janczarów, dotąd wiernych wojowników osmańskich. W 1576 poparł kandydaturę księcia siedmiogrodzkiego Stefana Batorego na króla polskiego. Szerokim echem w świecie odbiły się uroczystości jego obrzezania w 1582, a zwłaszcza pochód na At Meydanie, który obserwowali liczni goście z całego świata.

Rządy Murada III na polu polityki zewnętrznej to przede wszystkim wojny z Persją i Austrią Habsburgów. W okresie jego panowania nastąpiło zbliżenie polityczne z państwem marokańskim, wsparł pretensje do tronu Abu Marwana Abd al-Malika I, w 1578 jego wojska w bitwie pod Wadi Sebil pokonały Portugalczyków popierających obalonego Abdullaha al-Galib Billaha i przejściowo opanowały Fez. W 1578 podjął nieudaną próbę podporządkowania sobie wybrzeża etiopskiego. Wykorzystując konflikty wewnętrzne w państwie perskim po śmierci sułtana Tahmaspa I, zaatakował to państwo, wszczynając długoletnią wojnę (1577–1590). Ostatecznie na mocy tzw. umowy Ferhard Paszy (1590) do państwa osmańskiego wcielono Azerbejdżan, Gruzję i terytoria kaukaskie do Morza Kaspijskiego. U schyłku jego panowania wznowiono wojnę na Bałkanach (w Bośni). Osobiście w 1589 skazał na karę śmierci chrześcijańskiego misjonarza, kapucyna Józefa z Leonessy. Zakonnik po trzech dniach tortur cudem uniknął śmierci, a faktycznie został wykupiony przez watykańskich posłów za ogromne pieniądze.  

Sułtan Mehmed III

SUŁTAN MEHMED III 

Mehmed III (ur. 26 maja 1566, zm. 22 grudnia 1603) – sułtan z dynastii Osmanów panujący w latach 1595-1603. Syn sułtana Murada III i Sahfiye, żony sułtańskiej weneckiego pochodzenia. Ojciec sułtanów Ahmeda I i Mustafy I Szalonego. Mehmed III urodził się w 1566 roku. Obdarzono go przydomkami "Adli" i "Egri Fatihi". Był władcą zdolnym, błyskotliwym i skorym do energicznych działań. Został przez ojca przygotowany od objęcia władzy – od 1583 roku sprawował władzę w prowincji (sandżaku) Manisie. W 1595 roku, zaraz po objęciu tronu, dla bezpieczeństwa państwa zamordował swoich 16 braci, co było zgodne z tradycją zapoczątkowaną jeszcze przez Mehmeda II. W przeciwieństwie do ojca nie ulegał wpływom haremu, prowadził rządy osobiste, nie opierał się na zaufanych ministrach. Wpływ na sułtana wywierała natomiast jego matka. Zaraz po przejęciu władzy postanowił o bezpośredniej aneksji zbuntowanych lenn, Mołdawii i Wołoszczyzny do imperium. Planu nie zrealizowano wobec ingerencji Jana Zamoyskiego, hetmana wielkiego koronnego i wojsk Rzeczypospolitej.

W tej sytuacji sułtan skoncentrował się na walce z Habsburgami, którą rozpoczął jego poprzednik, Murad III. W 1596 roku osobiście przybył z armią na Węgry, gdzie w październiku pokonał siły cesarskie pod wodzą arcyksięcia Maksymiliana Habsburga w bitwie pod Mezökeresztes. Turcy nie potrafili jednak wykorzystać tego zwycięstwa. Walki trwały dalej, ograniczając się do oblegania i zdobywania bądź tracenia twierdz przez obie strony. Jego armia podbiła Eger (1596), oblegała twierdzę Kosszeg, pokonała wojska habsburskie i siedmiogrodzkie w bitwie na równinie Keresztes, zdobywając twierdzę Kaniża. Prowadził walki z dążącym do niezależności księciem mołdawskim Michałem Walecznym, a po jego rozgromieniu podporządkował księstwa naddunajskie administracji tureckiej. Wspierał księcia siedmiogrodzkiego Stefana Bocskaya w walce z Habsburgami. W obawie o swą pozycję polityczną zapoczątkował zwyczaj izolowania potomków sułtana w areszcie pałacowym z dala od życia publicznego.

W 1599 roku imperium wstrząsnęły bunty tzw. dżelalich. Tymczasem zaburzenia wewnętrzne dały dogodną okazję do ataku wroga zewnętrznego. W 1603 roku cesarz Persji Abbas I Wielki odebrał Turkom Azerbejdżan z Tebrizem, zdobytym wcześniej przez Murada III. Na domiar złego bunt podniósł pierworodny syn sułtana, Mahmud. Nie zdołał niczego osiągnąć i został zamordowany z rozkazu ojca (1603 r.). Mehmed III zmarł nagle 22 grudnia 1603 w wieku zaledwie 37 lat. Zagrożone z zewnątrz i od wewnątrz państwo pozostawił trzynastoletniemu synowi, Ahmedowi I. Wojny z cesarzem Rudolfem II i Persją trwały nadal.

IMPERIUM OSMAŃSKIE XV-XVII wiek 

LINKI

O Sułtance Hurem znanej jako Roksolana - osobny artykuł: 

http://lalitamohan-himawanti.blogspot.com/2015/02/sultanka-hurrem-roksolana-imperium.html

O Sułtance Mihrimah - córce Hurrem i cesarza Sulejmana Wspaniałego:

http://lalitamohan-himawanti.blogspot.com/2016/04/sultanka-mihrimah-corka-hurrem-i.html

O Sułtance Kosem - pierwszej regentce - cesarzowej Imperium Osmanów w XVII wieku

http://lalitamohan-himawanti.blogspot.com/2016/04/sultanka-kosem-wspaniale-stulecie.html