Sztuki Walki - Kung Fu Wu Shu

Chińskie Sztuki Walki - Kung Fu Wu Shu 

Kung-Fu – z jęz. chiń. 功夫, Gōngfu – w języku chińskim oznacza osiągnięcie wysokiego poziomu umiejętności w jakiejś dziedzinie. Natomiast zbiorowym określeniem wszystkich odmian chińskiej sztuki walki jest Wu Shu (czyt. U Szu). Za pośrednictwem środków masowego przekazu doszło do pewnego zniekształcenia, polegającego na odejściu od pierwowzoru językowego i upowszechnienia w większości krajów świata zwrotu Kung Fu właśnie na oznaczenie chińskich sztuk walki. Nie wiadomo kto pierwszy określił chińskie sztuki walki jako Kung Fu; takie jednak określenie przyjęło się w większości krajów i stało się normą językową, także w Polsce.

Osiem magicznych zwierząt chińskiego Kung Fu Wushu

Słowo Kung-Fu zbudowane jest ze znaków Gōng, chin. Kung – „osiągnięcie, dorobek” i Fu chin. Fu – „człowiek”. Złożenie obu tych części w jedno pojęcie ma w filozofii chińskiej o wiele głębsze znaczenie. A jeśli całość dorobku i osiągnięć człowieka nazywamy kulturą, najpełniejsze tłumaczenie powinno brzmieć „kultura człowieka”. 

W latach 70-tych XX wieku Kung-Fu zostało spopularyzowane (najpierw w USA) przez Bruce’a Lee (np. filmy Droga smoka, Wejście smoka, Wściekłe pięści). Oprócz wielu filmów fabularnych nakręcono również serial telewizyjny pod tytułem Kung-Fu. Nawet w Chinach pojęcie to zaczęło mieć coraz więcej znaczeń. Z czasem trudno było oddzielić sztuki walki od sportów walki, a słowo Shaolin-Gongfu (Gōngfu, Szaolin Kung-fu) używano na określenie sztuki walki klasztoru Szaolin. 

Niektóre Style Wu Shu 

Styl Białego Żurawia (Bai He Quan)

Styl Małpy (Hou Quan)

Styl Modliszki (Tang Lang Quan)

Styl Pięść Pięknej Wiosny (Wing Tsun Kuen)

Styl Płonącego Smoka (Huo Long pai)

Styl Tygrysa (Hu Quan)

Styl Żmii (She Quan)

Styl Leoparda (Li Long Tang)

Styl Długiej Pięści (Chang Quan)

Kung Fu Wu Shu w Tybecie

Tybetańczycy posiadali wiele technik wyrobu broni. Słynne ze swej wytrzymałości były kolczugi wojowników. W Tybecie dawnymi czasy stworzono również kilka stylów walki wręcz. Najbardziej reprezentatywne jest tak zwane tybetańskie kung fu, łączące wpływy indyjskich i chińskich sztuk walki. Specjalizowali się w nich mnisi bon, taoizmu, hinduizmu oraz buddyzmu. Wielu badaczy uważa, że chińskie sztuki walki mogą pochodzić od swoich starszych, tybetańskich lub indyjskich odpowiedników. Dość ciekawy i jednym z bardziej znanych systemów tybetańskich jest Hop Gar.

Latem 1950 roku nad górnym biegiem rzeki Jangcy, oddzielającym tybetański Kham od Syczuanu, rozegrała się zacięta bitwa. Okopany w okolicy wsi Denko, chiński garnizon został zaatakowany przez batalion uzbrojonych w jednostrzałowe karabiny i pistolety Khampów. Kiedy atak tybetańskiej piechoty załamywał się, uderzyła kawaleria. Wyjąca dziko niczym wilki, jazda spadła na zaskoczonych komunistów i wycięła szablami do ostatniego żołnierza trzykrotnie liczniejszych i o wiele lepiej uzbrojonych Chińczyków. Tak witali na wojennej ścieżce komunistycznego najeźdźcę Khampowie, obrońcy himalajskiej ojczyzny, za co współcześnie Tybet ciągle jest okupowany i niszczony przez chińczyków. 

Kung Fu Wu Shu w Wietnamie 

Sztuki walki w Wietnamie ćwiczono od zarania istnienia tamtejszej cywilizacji. Historycznie, chińskie style kung-fu, po upadku rdzennej dynastii Ming (1644), “wędrowały” do różnych regionów Azji. Wraz z nadejściem okupacji mandżurskiej, zniszczeniu uległ klasztor Shaolin. Wielu mistrzów sztuki walki uciekło z Chin do Wietnamu. Tam bez przeszkód mogli rozwijać, a także nauczać Kung-Fu Wu Shu. Obecność chińskich mistrzów miała ogromny wpływ na ewolucje rodzimych stylów “Vo” (Walki), lecz z drugiej strony niektóre odmiany Kung-Fu uległy procesowi “wietnamizacji”. Znaczy to, że część stylów asymilowała się w nowym środowisku tracąc swój pierwotny charakter, gdy druga część starała się go zachować. Wymiana doświadczeń pomiędzy ekspertami “Vo” oraz Kung-Fu spowodowała powstanie nowych szkół.

Na przełomie XIX i XX wieku Wietnam znalazł się pod okupacją francuską. Przez 130 lat zbrodniczo karano śmiercią osoby uprawiające sztuki walki, a powodem był ich niechrześcijański charakter, elementy filozofii taoistycznej i buddyjskiej! Sztuki walki w całych Indochinach niszczył twardogłowy, chrześcijański, fanatyczny i morderczo inkwizycyjny okupant francuski, a potem amerykański. Tylko nieliczni praktykowali je w tajemnicy w tzw. klanach rodzinnych, co po dzień dzisiejszy jest kultywowane, niejako z obawy, że zbrodnie chrześcijańskie na ludziach ćwiczących sztukach walki powrócą. Z tego powodu, a także ze względu na obecną sytuację Wietnamu, gdzie media są w rękach chrześcijańskich koncernów bądź równie twardogłowych maoistycznych ateistów, weryfikacja faktów historycznych dotyczących powstania i rozwoju większości szkół walki jest bardzo utrudniona, a w latach 1975-1994 uprawianie “Vo” nie cieszyło się aprobatą maoistowskich władz ateistów sprzysiężonych z chrześcijaństwem. Niektóre style wietnamskich mistrzów dotarły jednak zarówno do Francji jak i do Polski, gdzie cieszą się sporą popularnością.

W wielu przypadkach trudno dziś powiedzieć kiedy i kto sprowadził do Wietnamu style walki o chińskim rodowodzie, jednak wygląda na to, że wiele z nich ma dużo ponad tysiąc lat istnienia. Faktem natomiast jest, że są one w tym kraju dobrze znane, o czym przekonamy się “żeglując” po licznych stronach internetowych poświęconych Viet Vo Dao. Poniżej wymienimy sobie nazwy wietnamskie oraz chińskie kilku szkół, które wynotowane są z witryny Vietnames Martial Arts:

Bach Ho Quyen / Bai Hu Quan – styl Białego Tygrysa

Bach My Phai / Bai Mei Quan – styl Białej Brwi

Hac Ho Quyen / Hei Hu Quan – styl Czarnego Tygrysa

Hong Gia / Hong Jia Quan – styl rodziny Hong (Hung)

Long Qing Phai / Long Xing Pai – styl Smoka

Mei Hoa Quyen / Mei Hua Quan – styl Kwiatu Śliwy

Thieu Lam / Shaolin - styl oparty na filozofii buddyjskiej mahajany 

Vinh Xuan Quyen / Yong Chun Quan – styl Pięknej Wiosny

Vo Dang / Wu Dang 

Vo Quyen – Formy Walki

Wushu – Chińskie sztuki walki 

Określenie Wu Shu – chin. upr.: 武; chin. trad.: 武術; pinyin: wǔshù (czyt. U Szu, U Sziu) – oznacza sztuki walki w ogóle, dopiero Zhongguo Wushu (chiń. 中国武) oznacza “chińskie sztuki walki”. Jednak z uwagi na to, że Chiny posiadają bardzo długą historię rozwoju własnych sztuk walki, stanowiących właściwie dziedzictwo kulturowe tego kraju, na zachodzie samo określenie Wushu jest jednoznacznie utożsamiane z ogółem chińskich sztuk walki, podobnie jak Budo z ogółem japońskich sztuk walki. 

Określenie Wushu jest pojęciem bardziej współczesnym. W Chinach w rzeczywistości nie istniało pojęcie “sztuk walki” w takim znaczeniu, w jakim używamy tego określenia współcześnie w kulturze zachodniej. Dopiero za sprawą kultury zachodu, a dokładniej za sprawą interakcji kultury japońskiej z zachodnią i jej wsteczny wpływ poprzez język japoński na chiński, pojęcie “sztuki walki” w znanym nam znaczeniu pojawiło się na początku XX wieku w Chinach, a jest nim właśnie pojęcie Wushu. 

Natomiast to, co określamy współcześnie mianem sztuk walki w Chinach tradycyjnie i nierozerwalnie było elementem wiązanym z wojskowością i walką. Mówiono o “sztukach wojennych” rozumiejąc sztukę wykonywania czynności bojowych żołnierza. W tym sensie, od czasów dynastii Song Po czasy współczesne, stosowano określenie Wuyi (武藝) (czyt. U Ji), coś jak dawniejsze wojskowe japońskie Bu-Jutsu.

Różnice między Wuyi a Wushu są bardzo drobne, ważą się na poziomie słowa, bowiem na poziomie budujących go ideogramów są jeszcze mniejsze. Oba te słowa zawierają “wojenny” ideogram Wu (武) z japońska czytany jako Bu, jak w słowie Budo czy Bujutsu. Jest on tworzony przez dwa znaki: “zatrzymać (止) i “włócznia” (戈), oznacza więc dosłownie “zatrzymywanie włóczni”, a szerzej - “powstrzymywanie przemocy” - i takie jego znaczenie zawiera już najstarszy chiński rocznik – Kronika Wiosen i Jesieni. W praktyce jednak ideogramem tym odnosi się do spraw wojennych, wojskowych, bojowych. W obu słówkach Wuyi i Wushu chodzi też o “zdolności”, “umiejętności”, czy też “talenty” w zakresie Wu, przy czym owe zdolności Yi (藝) są zdolnościami wzniosłymi, są sztuką, podczas gdy zdolności Shu (術) są zdolnościami przyziemnymi, technikami, metodami. Dlatego też niektórzy polscy oraz anglojęzyczni autorzy przekładają termin Wushu właśnie jako “techniki walki” a nie “sztuki walki”. Wu Yi oznacza prawdziwe stare sztuki walki z ich zdolnością bojową i duchową filozofią, buddyjską czy taoistyczną, a czasem konfucjańską. 

Niemniej jednak to właśnie Wushu jest współcześnie i oficjalnie w Chinach utożsamiane z zachodnim terminem “sztuki walki”, obejmując swym znaczeniem także dyscypliny sportowe jak i dyscypliny odwołujące się do rozwoju osobistego i treści filozoficznych, czy prozdrowotnych, niekoniecznie zaś obejmując swym znaczeniem cały żołnierski fach. Znaczenie słowa uległo pewnemu przesunięciu, niemniej warto pamiętać oryginał. 

Popularne określenie “Kung-Fu” – zapisywane w ten sposób w transkrypcji Wade-Gilesa, natomiast w naukowej, nowszej transkrypcji pinyin zapisywane jako jako gōngfū, 功夫 – jest rozpowszechnionym na zachodzie kolokwializmem z chińskiego języka kantońskiego oznaczającym jakąkolwiek sztukę walki uprawianą przez wystarczająco utalentowanego adepta, choć dosłownie w ogóle nie odnosi się do sztuk walki, oznaczając po prostu uzyskanie wysokiej umiejętności w jakieś dziedzinie: gōng (功) oznacza “sukces”, “osiągnięcie”, “zaletę”, “wyróżnienie”, “dobry wynik”, zaś fū (夫) oznacza “człowiek”, “mężczyzna”, “mąż”. Prawdopodobnie słowo “Kung-Fu” w zlatynizowanej formie po raz pierwszy na zachodzie pojawiło się w XVIII wieku, użyte przez francuskiego jezuitę, który tym słowem opisał chińską gimnastykę. Kung Fu jednak to dosłownie "człowiek Sukcesu", "Człowiek Pełen Zalet", "Mąż Dobrych Wyników i Sukcesów".

Shaolin Kung Fu Wushu - Jedna z form podstawowych

Chińskie sztuki walki były (i nadal są) nazywane także jeszcze inaczej:

* Wu Kung (pinyin: wǔgōng, 武功) – perfekcyjność w sztuce walki; 

* Kuoshu (pinyin: guoshu, 國術) – sztuki narodowe; 

* Chuan Shu i Chuan Fa (pinyin: quanshu, 拳術; quanfa 拳法) – technika i metoda pięści; 

* Chung-ko chuan bądź chung kuo chuan – chińska sztuka pięści; 

* Kun Tao – (w j. hokkien) oznacza mniej więcej “rozumne” użycie pięści; 

* Lèi Tái – (擂臺) – nazwa tradycyjnej platformy a współcześnie areny, na której rozgrywa się walki sparingowe; pojęciem tym na Tajwanie określano chińskie sztuki walki uprawiane sportowo.

Termin Wushu odczytany zgodnie z japońską lekcją brzmi Bu-Jutsu lub Budo.

Chińskie sztuki walki można najogólniej podzielić na:

* Wushu tradycyjne lub ludowe (chiń. 传统武 – chuantong wushu / 民间 – minjian wushu）

* Wushu sportowe lub współczesne (chiń. 赛武 – jingsai wushu / 现代武 – xiandai wushu)

Tradycyjne chińskie sztuki walki, określane na zachodzie mianem “kung-fu”, wydają się być rozpowszechnione już w czasie powstania najstarszych źródeł pisanych w Chinach. Tym samym są one nierozerwalnie związane z rozwojem samych Chin, będąc w istocie jednym z najstarszych elementów tej kultury od przynajmniej 4-5 tysięcy lat, a wedle chińskich legend od 10-12 tysięcy lat lub nawet od ponad 100-150 tysięcy lat.

Sztuki walki rozwijały się w sposób naturalny wraz z rozwojem wojskowości i wymagań stawianych żołnierzom, zaś same sztuki walki rozumiano bardzo praktycznie – jako umiejętność zwyciężania w walce, zdolność do pokonania przeciwnika bronią bądź bez broni, zdolność do przeżycia na polu bitwy. Dopiero współcześnie doszukuje się w nich głębszego znaczenia, jak też nadaje nie-bojowe znaczenia i zastosowania. 

Sztuki walki były w Chinach znane powszechnie i dziś nie ma już wątpliwości, że to głównie z nich wywodzą się np. japońskie sztuki walki. Sama nazwa karate oznacza “chińską rękę” (jap. 唐手) i dopiero całkiem współcześnie rozpowszechniono interpretację pierwszego ideogramu tej nazwy jako oznaczającego nie “chińską” lecz “pustą” rękę tj. interpretując słowo karate nie jako chińską sztukę walki lecz jako po prostu umiejętność walki wręcz bez broni. 

Swoisty renesans chińskie sztuki walki przeżywały w czasach Republiki Chińskiej (1911-1949), po upadku cesarstwa a przed powstaniem ateistycznej, maoistowskiej Chińskiej Republiki Ludowej (ChRL): otwarto ogromną liczbę publicznych szkół walki, dzięki czemu już każdy w sposób całkowicie swobodny mógł je trenować, powstały też państwowe instytucje zajmujące się gromadzeniem i porządkowaniem wiedzy na temat tradycyjnych sztuk walki, wydawano książki dokumentujące techniki walki różnymi stylami, istniały nawet państwowe egzaminy certyfikacyjne. W tym okresie chińskie sztuki walki nazywano “narodowymi” - Guoshu. 

Współcześnie w ChRL, po okresie maoistowsko-ateistycznego traktowania ich jako niepoprawnych politycznie, po okresie zakazu uprawiania sztuk walki, tę prastarą tradycję zamieniono na “upaństwowione” i kontrolowane centralnie czysto sportowe Wushu, zainicjowane i skodyfikowane ostatecznie przez ateistyczne instytucje rządowe i państwowe, w tym wyższe szkoły sportowe w latach 80-tych XX wieku. Sport ten uprawiany jest w dwóch konkurencjach:

* Wushu lub Taolu - widowiskowa, akrobatyczna choreografia sceniczna; 

* Sanda - sparing pełnokontaktowy; 

Taolu to wykonywane najczęściej bardzo szybko i w sposób perfekcjonistyczny skomplikowane układy choreograficzne, nawiązujące do ruchów wyprowadzonych z tradycyjnych sztuk walki, pełne pięknych i widowiskowych akrobacji. Właściwie jest to jednak forma wyczynowej gimnastyki i ma więcej wspólnego z teatrem niż z autentyczną walką wręcz. Sanda zaś to pełnokontaktowy sparing przypominający kick-boxing, boks tajski, czy nawet mieszane sztuki walki, aczkolwiek przeciwnie do tych ostatnich, nie zezwala na walkę w parterze. Obie konkurencje traktowane są rozłącznie, tj. zawodnicy szkolą się bądź w wushu/taolu, bądź w sanda. Zawodnicy szkolący się w zawodowym sanda praktycznie również nie przechodzą treningu tradycyjnych chińskich sztuk walki. Sportowe, zawodowe wushu swoich adeptów, czy też zawodników, określa jako atletów.

Kronika Wiosen i Jesieni, najstarsza zachowana kronika chińska, opisująca okres 722 do 481 p.e.ch., zawiera wzmianki na temat sztuk walki, ich filozofii oraz technik “twardych” (takich jak uderzenia) i “miękkich” (takich jak dźwignie i rzuty). Co więcej, Księga Rytuałów Liji (niektóre jej części datuje się na X wiek p.e.ch., aczkolwiek ostateczna redakcja miała miejsce w III wieku p.e.ch.) wspomina na temat systemu walki, na który składają się uderzenia, chwyty, skręty stawów, oraz naciski na kluczowe punkty ciała przeciwnika. Wymienia pięć podstawowych broni: łuk, klasyczną włócznię, włócznię z kolcem, klasyczną halabardę oraz halabardę gē (戈; starożytna broń używana w czasach dynastii Shang do Han). Wspomina, że walki z włócznią uprawiano w jesieni, zaś zapasy w zimie. Wspomina także o tańcu wojennym wykonywanym w zbroi i z bronią, charakteryzującym się choreografią ruchów przypominających walkę. Powstałe około 100 p.e.ch., 'Zapiski historyka' wspominają jedynie o zapasach, aczkolwiek z Księgi Hanów wiadomo, że w czasach dynastii Han (206 p.e.ch. – 25 n.e.) istniał rozdział między sportowymi zapasami (角力; juélì) a walką wręcz (手搏; shǒubó), która, co ciekawe, posiadała już wówczas pisane podręczniki.

Współcześnie znany element “duchowy” w chińskich sztukach walki – ćwiczenia medytacyjne, oddechowe i koncentracji uwagi – również mają bardzo starożytny rodowód i są istotną podstawą prawdziwych sztuk walki z Chin. Zestaw ćwiczeń ruchowo-oddechowych imitujących ruchy zwierząt, tzw. “ćwiczenia pięciu zwierząt” Wuqinxi (五禽戲) – żurawia, małpy, jelenia, niedźwiedzia i tygrysa – został opracowany przez lekarza Hua Tuo (140–208 e.ch.), który propagował stosowanie gimnastyki w celach zdrowotnych. 

Tradycyjne sztuki walki rozwijały się w sposób dość różnorodny, tworząc różne style. Współcześnie opisuje się je umownie klasyfikując do jednej z poniższych kategorii: 

- style wewnętrzne (chiń. 内家 neijia) – nakierowane przede wszystkim na energię wewnętrzną Qi (Chi), filozofię i religię oraz duchowość, gdzie główny trening koncentruje się na pracy z oddechem i wizualizacji (wyobrażaniu sobie) przepływu energii Qi (Chi) przez ciało i poszczególne, kluczowe punkty koncentrujące tę energię, w synchronizacji z oddechem i powolnym ruchem; 

- style zewnętrzne (外家 waijia) – nakierowane przede wszystkim na rozwój sprawności fizycznej i koordynacji ruchowej, gdzie główny trening koncentruje się na rozwoju masy mięśniowej, wytrzymałości na ból oraz dynamicznym wykonywaniu technik walki i sparingów; 

- style północne – kładące większy nacisk na techniki wykonywane w rozległym polu walki w dalekim dystansie, co umożliwia na częste zmiany pozycji, szybkie przemieszczanie się, wyprowadzanie uderzeń i kopnięć z pracy całego ciała i skomplikowane techniki nożne; 

- style południowe – kładące nacisk na techniki wykonywane w ograniczonym polu walki w bliskim dystansie i zwarciu, gdzie nie ma ani miejsca ani czasu na przemieszczanie się czy skomplikowane techniki nożne zaś siła uderzeń i kopnięć płynąć może nie z pracy ciałem, lecz siły mięśni.

Należy mieć na uwadze umowność tych wszystkich podziałów uwarunkowanych zastosowaniami. Rzeka Changjiang (chiń. 长江, Długa Rzeka) dzieli Chiny na północne i południowe oraz ułatwia klasyfikowanie danego stylu jako pochodzącego z południa bądź z północy. W rzeczywistości jednak nie jest prawdą, jakoby na na północ od tej rzeki wyłącznie kopano z wyskoku, zaś na południe od tej rzeki wyłącznie uderzano pięściami i to z bliska. Faktycznie większość stylów zawiera techniki zarówno długo- jak i krótkodystansowe, różnice między stylami w tym zakresie polegają raczej na tym, że na treningach, zwłaszcza treningach dla początkujących, nacisk położony jest na inny zbiór technik i inne strategie walki. W ten sposób zamierza się przekazać uczniom pewną oryginalną filozofię walki, przekazywaną w obrębie danego stylu, już od samego początku jego nauki.

Podobnie jest w przypadku stylów zewnętrznych i wewnętrznych – w obu przypadkach istnieją zarówno techniki medytacyjne jak i techniki bojowe, główna różnica polega jednak na metodyce treningu i przekazywanych zasad walki. I tak w stylach zewnętrznych w pierwszej kolejności zmierza się uzyskać u ucznia przyrost masy mięśniowej, zwinność w ruchach i unikach, znajomość technik walki a w dalszej kolejności dopiero wykształcenie w obrębie myśli religijno-filozoficznej, medytacji, rozumieniu przepływu energii QI (Chi) w ludzkim ciele i wykorzystaniu tej wiedzy do jeszcze większych osiągnięć. Tymczasem w stylach wewnętrznych zakłada się, że uczeń już posiada “twarde” przygotowanie, bądź zamierza się już zawczasu przygotować “poprawny” sposób jego myślenia i rozumienia pracy ciała (energia Chi) w celu poprawnego dalszego treningu. Jedni zaczynają bardziej od ciała, a drudzy bardziej od umysłu i energii. 

Innym podziałem chińskich sztuk walki jest zatem podział w zależności od stopnia kompletności przekazu danego stylu. Jedne style wydają się bowiem przekazywać jedynie ograniczone treści, np. zbiór technik krótkodystansowych, a uczniowie chcący się rozwijać muszą wówczas poszukać innych nauczycieli, bądź też szkoła sztuk walki wprowadza dodatkowe elementy z innych systemów walki, inne zaś zawierają dobrze udokumentowany i odpowiednio też nauczany zbiór zarówno technik krótko- jak i dalekodystansowych, ćwiczeń kondycyjnych, jak i medytacyjnych.

Warto pamiętać, że istnieje w sumie osiem tradycyjnych styli chińskich sztuk walki wywodzonych od magicznych czy mistycznych zwierząt, dusz opiekuńczych bóstw w postaci zwierząt: tygrys, małpa, smok (niebiański smok), czapla (żuraw, dzika gęś), lampart (irbis), modliszka, wąż (biała kobra), orzeł (garuda)... Zwierzęta magiczne czy szamańskie symbolizują człowieka z duszą, z cechami i umiejętnościami walecznymi i magicznymi dusz archetypowych, dusz opiekuńczych tych gatunków zwierząt... 

..................................................................

(Artykuł będzie uzupełniany. Zajrzyj ponownie!)