Brahman

Absolut od łac. absolutus - bezwarunkowy, niezwiązany - osobowy lub bezosobowy pierwotny byt, doskonały, najwyższy, pełny, całkowicie niezależny, nieuwarunkowany i niczym nieograniczony. Absolut może być traktowany jako filozoficzny odpowiednik religijnego pojęcia Boga, pozbawionego jednak przymiotów osobowych, choć w niektórych systemach pojęcia Boga i Absolutu są właściwie równoważne. Niektóre systemy zachodniej filozofii przypisują pojęciu "Absolutu" dodatkowe atrybuty, acz najdoskonalszy opis jest we wschodnim pojęciu BRAHMAN.

Brahman - w sanskrycie ब्राह्मण - w filozofii indyjskiej, wedyjskiej, bramińskiej i hinduistycznej ponadosobowy Bóg Absolut posiadający w pełni cechę wieczności (sat). Sanskryckie słowo brahman wywodzi się od rdzenia bṛh posiadającego znaczenia zyskiwanie mocy-sił, tężenie, oddychanie. Z sanskrytu oznacza też wzrastanie, przeobrażanie się, nabieranie siły, rozwój i rozszerzenie.

Termin "Absolut" wprowadził do zachodniej filozofii Plotyn na oznaczenie rzeczywistości, z której wszystko inne pochodzi. Nie był on jednak twórcą pierwszej filozoficznej koncepcji. Jej genezę upatruje się u jońskich filozofów przyrody. Problem "Absolutu" związany jest z typem poznania filozoficznego, które pod adresem świata stawia pytania o pierwsze zasady (αρχη [arché], principium), przyczyny, elementy prapierwotne, struktury podstawowe, z których powstają wszystkie rzeczy. 

Maharyszi Śankara uważał, że Brahman to niewidzialna, wieczna i niezmienna rzeczywistość. Według Maharyszi Śankara doświadczamy jej poprzez czas, wielość oraz zmianę. Wiedzy o Brahmanie nie możemy zyskać z ziemskiego, ludzkiego doświadczenia. Prawdziwą wiedzę o Bogu, Absolucie, możemy zyskać poprzez zrozumienie, że jesteśmy jego częściami, natomiast nie osobnymi jednostkami. Maharyszi Śankara sądził, że posiadamy w pewnym stopniu bezpośrednią intuicję Boga, która jest samym Brahmanem. 

Bóg lub bóstwo, po hebrajsku Elohim, po arabsku Allah, w językach Indii Brahman, po japońsku Kami – istota nadprzyrodzona, stwórcza oraz kierownicza, której istnienie postuluje większość religii i systemów filozoficznych. Zajmuje się nim teologia i filozofia, gdzie jest ono uważane za zagadnienie metafizyczno-egzystencjalne. Ze względu na duże zróżnicowanie rozumienia tego pojęcia, trudno jest o jego jednoznaczną definicję co dodatkowo utrudniają założenia teologiczne związane z tym zagadnieniem, pochodzące z poszczególnych religii. Jako najbardziej różniące się od siebie, należy wyodrębnić definicje używane przez religie politeistyczne i monoteistyczne, deizm, panteizm oraz panenteizm. 

Najbardziej powszechnie pod pojęciem Bóg rozumie się określenie istot będących przedmiotem kultu religijnego. Czasem bogami określa się tylko niektóre (najważniejsze) z tych istot, dla innych rezerwując inne określenia (półbogowie, herosi, święci, duchy opiekuńcze, anioły, archanioły itd.). 

Istnieniu Boga oraz bogów zaprzecza ateizm, podczas gdy według silnego agnostycyzmu istnienia i nieistnienia bogów nie można udowodnić. Określenia “religia nieteistyczna” używa się czasem w stosunku do buddyzmu, jednak nie jest ono prawdziwe. Nie jest to wedle niektórych interpretatorów zaprzeczenie istnienia Boga, lecz uznanie, iż nie posiada on takowej mocy, jaką mu się przypisuje – nie jest on stwórcą, sędzią ani władcą. Generalnie w buddyzmie rolę wedyjskich bogów - dewów przejmują bodhisattwowie. 

Mahabrahma czy Paramabrahma, którego często uznaje się za “Boga Najwyższego”, jest ofiarą ludzkiej ułudy i ignorancji, gdyż ponad nim są jeszcze doskonalsze istoty i inne światy. W rzeczywistości Gautama Buddha założyciel buddyzmu praktykował Królewską Jogę Siddhów i był gorliwym czcicielem Boga jako Brahmana w jego nieosobowej postaci. Pierwotny buddyzm to dążenie do poznania Brahmana jako Boga Nieosobowego do którego wszyscy powracają w procesie Oświecenia i Wyzwolenia.

W hinduizmie wierzenia na temat Boga (Brahman) bogów (Dewa) są bardzo różne – monoteizm, henoteizm, monizm, panenteizm, politeizm – jednak w większości są one odmianami monizmu i monoteizmu, chociaż istniały nawet ateistyczne hinduskie szkoły filozoficzne. Bóg pojmowany jest jako Brahman lub Iśwara, gdzie pierwsze określenie jest bardziej filozoficzne, a drugie bardziej religijne, uległy jednak przemieszaniu do pewnego stopnia – wszechobecny, podtrzymujący świat absolut bez formy. 

Hinduiści uważają, że Boga można czcić jako bezforemnego (Nirgun Brahman) czy wyobrażając go sobie pod jakąś postacią (Sagun Brahman), pamiętając jednocześnie, że jest to wyłącznie emanacja bezforemnego Boga. Niektóre hinduistyczne ruchy religijne takie jak Arya Samaj uważają, że Boga można czcić wyłącznie jako Nirgun Brahman. Wisznuici wierzą także, że co parę tysięcy lat bóg schodzi na Ziemię jako Awatara (np. Kryszna), aby uratować świat przed moralnym upadkiem. 

Istoty takie, jak Brahma, Wisznu, Śiwa czy inne Dewy, popularnie nazywane “bogami hinduskimi”, są w rzeczywistości uznawane przez hinduistów albo za Sagun Brahman, albo za manifestacje Najwyższego Brahmana zgodne z duchem i potrzebami czasów w których się pojawiają. Wiele szkół śiwaickich uważa Śiwa za Boga Absolut i określa na tę okazję jako Mahadewa – Wielkiego Boga, Boga bogów (Dewadewa). Śiwa Mahadewa to Wielki Bóg, Bóg Bogów! 

Elohim, Bóg w judaizmie jest jednoosobowy i niepodzielny. Tworzenie wizerunków Boga zostało zakazane we wczesnym judaizmie. Posiada wiele imion, którym czasami przypisywano magiczną moc. W Biblii określa się go czteroliterowym skrótem JHWH, który oznacza po hebrajsku “Ten, który jest” (lub “Ten, który staje się”). Wymawianie tego skrótu jest jednak zabronione aby uniemożliwić przyzywania imienia Boga w zaklęciach magicznych i dlatego w modlitwach, pieśniach itp. wyznawcy judaizmu stosują określenia zastępcze takie jak Adonai – znaczące po hebrajsku “Mój wielki Pan” lub Ha-Szem – dosł. “Imię”. W judaizmie występują jednak też “emanacje Boga” takie jak “Duch Święty” czyli “Rucha” i “Szechina” – czyli Boża Obecność i Pierwiastek Żeński. Historycznie rozwijająca się koncepcja Boga widoczna jest w Pięcioksięgu (Tora) i w nauce proroków (Prorocy).

Bóg w islamie jest ściśle jeden, niepodzielny i nieposiadający żadnych “osób” czy emanacji. Nie posiada też żadnego imienia ani wizerunku, chcociaż posiada 101 przymiotów. Arabskie słowo Allah znaczy po prostu “Bóg”. Nie ma jednak zakazu wypowiadania tego słowa. Teologiczne korzenie Islamu, w tym koncepcja Boga, tkwią w judaizmie: uznawany jest autorytet proroków Izraela, a nauka Jezusa z Nazaretu jest traktowana jako nauka jednego z proroków, spośród których największym prorokiem jest Muhammad. Wiara w Muhammada jako wysłannika bożego, który przyszedł odnowić monoteizm religii jest uważana za cechę wyróżniającą islam wśród innych religii podobnie jak wiara w Jezusa wyróżnia w pewien sposób chrześcijaństwo.

Jako ciekawostkę można dodać, że Bóg w Biblii jest definiowany jako Duch, Ogień, Światło, Prawda oraz Miłość, podobnie zresztą jak w islamskim Koranie czy w indyjskich pismach Wedy. Przymioty te w odniesieniu do Boga czy bóstw (bogów) wydają się być uniwersalne we wszystkich praktycznie religiach i systemach wierzeń w Boga jako specjalną duchową siłę lub moc czy świadomość wyższą, stwórczą lub sprawczą. Jak dotąd, nie udało się naukowo udowodnić istnienia bądź nieistnienia Boga. Można zatem jedynie wierzyć lub nie wierzyć w Boga czy bogów (bóstwa). Zresztą udowodnienie lub obalenie istnienia czegoś co wedle teologii stworzyło cały wszechświat i wszystkie byty, leży jak na razie poza zasięgiem technicznym ludzkich możliwości. 

Ludzkość w swoich badaniach nie ma jak na razie pojęcia gdzie kończy się wszechświat, a już tym bardziej nie ma jak się nawet dowiedzieć co znajduje się poza ewentualnymi granicami wszechświata. Na razie wiadomo tylko jak daleko widzimy tę część wszechświata jaką widzimy i nic poza tym nie wiemy. Nie znamy także praktycznie historii wszechświata, nic pewnego nie wiemy o jego ewentualnym stworzeniu. Naukowe obalanie idei istnienia Boga Stwórcy Wszechświata jest tak samo niemożliwe jak i udowodnienie jego istnienia. Całkiem możliwe, że w tej materii ludzkość jeszcze przez wieki i tysiąclecia będzie musiała się wykazać pokorną niewiedzą, a to tylko z powodu ograniczeń sprzętowych i technologicznych. Pozostaje zatem wiara lub niewiara oraz spekulatywne hipotezy. 

Zdecydowana większość szkół wschodnich filozofii jest ukierunkowana na zagadnienia ostateczne (soteriologiczne), więc i zagadnienie Absolutu i Boga jest dla nich jednym z zagadnień podstawowych. Poza literaturą wedyjską, z zagadnieniem Boga nie należy mieszać zagadnienia bogów, czyli istot nadludzkich, dewów i asurów (demonów, tytanów), których istnienie jest przyjmowane przez wszystkie religie indyjskie, ale które uznawane są za istoty nieabsolutne, podległe, jak ludzie i istoty niższe od ludzi, prawom samsary. 

Podział systemów filozoficznych i religijnych na teistyczne ("seśvaravada") i ateistyczne ("niriśvaravada") nie pokrywa się z podziałem na systemy ortodoksyjne (astika) i nieortodoksyjne (nastika), i krzyżuje się z podziałem na systemy areligijne (akriyavada) i religijne (kriyavada), czyli na nie przyjmujące i przyjmujące obowiązywanie prawa moralnej odpłaty za czyny (karman), przy czym myśl ajivików zajmuje miejsce specjalne. 

Porządek metafizyczny i moralny świata, w Wedach określany terminem ,,rta, w późniejszym hinduizmie i w religiach heterodoksyjnych jest nazywany terminem ,,dharma. W hinduizmie Bóg (Wisznu, Śiwa, Śakti) wciela się w tym świecie w postaci awatarów, ilekroć nastąpi zbytni spadek lub zagrożenie dla dharmy i nadmierny wpływ adharmy. W dziejach filozofii absolut był rozumiany jako pierwotna i podstawowa zasada (arché, principium), zasadniczy czynnik kosmosu, rzeczywistość pierwsza, pierwotna i podstawowa; jako absolut osobowy; jako absolut pozaosobowy - bezwzględny punkt wyjścia dany w myśli i przez myśl rozumiany, rozwijający się w koniecznym procesie. 

W upaniszadach Brahman nabiera znamion najwyższej Rzeczywistości, Absolutu, czegoś, w czym i przez co każda rzecz powstaje, trwa i znika. Brahmana nie da się ogarnąć myślą ani wyrazić słowami. Jest równocześnie wszystkim i czymś jedynym, a w stosunku do wszechświata czymś immanentnym mu i wobec niego transcendentnym. Jako Atman stanowi najgłębsze "ja" każdego człowieka, Duszę, która unosi się ponad głową człowieka, mieszka w Lotosie Korony, w Sahasrarze o Tysiącu Płatków, a której cząstka zamieszkuje jako Dżiwatman w sercu człowieka. 

Pierwotnie, według hymnów Rygwedy, Brahman jako zasada ściśle związany jest z mową (Wać) - zawiera się w formułach ofiarnych, tzw. mantrach. Stąd Mantra Joga, praktyka recytacji formuł magicznych w sanskrycie jest podstawowym środkiem jednoczenia się z Brahmanem oraz środkiem poznawania Brahmana. Nie ma poznania Boga, Absolutu, bez mantrowania w sanskrycie!